Μπορεί μόνος υπεύθυνος για τον πόλεμο στην Ουκρανία να είναι ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, όμως όλοι οι εμπλεκόμενοι θα πρέπει να είναι ρεαλιστές σχετικά με το τι είδους φινάλε και πώς θα μπορούσε να επιτευχθεί. Εφόσον παραμένει ανοιχτός ο δίαυλος των διαπραγματεύσεων, μια ειρηνευτική συμφωνία θα πρέπει να εξισορροπήσει διάφορα προτάγματα.

O Μαρκ Μέντις, το δεξί χέρι του Μπιλ Κλίντον, εθνικός σύμβουλος ασφαλείας σε θέματα Ρωσίας, Ουκρανίας και Ευρασίας, είναι πίσω από τα κείμενα που παρουσιάσαμε σε εκπομπή στον «ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ» 90,1 FM, με τον συνεργάτη μου, αρθρογράφο Λεωνίδα Αποσκίτη, αποκωδικοποιώντας τη σκέψη του βαθέος αμερικανικού κράτους. Εξηγείται η διαχρονική στάση των ΗΠΑ κατά την τελευταία εικοσαετία, πλην της περιόδου Τραμπ, απέναντι στη Ρωσία και κυρίως στην αντι-παγκοσμιοποίηση.

Μια νέα «Γκερνίκα» ζωγραφίζεται μπροστά στα μάτια μας. Και αυτός ο αιματοβαμμένος καμβάς είναι έργο του Ρώσου προέδρου, Βλαντιμίρ Πούτιν, ο οποίος δείχνει αποφασισμένος να ισοπεδώσει την Ουκρανία. Η βάρβαρη ρωσική εισβολή πρόδωσε βίαια τις πολιτισμικές αξίες που ο Πούτιν ισχυριζόταν ότι ενστερνιζόταν στις αμφιλεγόμενες διαλέξεις του περί της υποτιθέμενης προαιώνιας ενότητας μεταξύ Ρώσων, Ουκρανών και Λευκορώσων.

Οι ενέργειες του Πούτιν παραπέμπουν στις χειρότερες λεηλασίες που έχουν σημειωθεί στην παγκόσμια Ιστορία και ντροπιάζουν τη «Ρωσική Ιδέα», που ισχυρίζεται ότι υποστηρίζει ο Ρώσος πρόεδρος. Η αρχαία ουκρανική πόλη του Κιέβου είναι ένας ιερός πολυπολιτισμικός τόπος -παρόμοια με την Ιερουσαλήμ-, που πρέπει να προστατεύεται, όχι να βεβηλώνεται, από οποιονδήποτε ενδιαφέρεται πραγματικά για την Ορθοδοξία ή για ό,τι είναι σπουδαίο και όμορφο στον ανθρώπινο πολιτισμό.

Και εγώ τηρούσα σκεπτικιστική στάση απέναντι στη συνεχιζόμενη διεύρυνση του ΝΑΤΟ. Όμως, ο απρόκλητος επιθετικός πόλεμος του Πούτιν ενάντια σε μια χώρα που δεν έχει κάνει τίποτα που να απειλήσει την ασφάλεια της Ρωσίας είναι πέρα για πέρα αδικαιολόγητος και εξόφθαλμα δυσανάλογος προς κάθε πιθανό ρωσικό παράπονο περί αποκλεισμού της Ρωσίας από τη Δύση.

Επιπλέον, η μασκαράτα του Πούτιν περί δήθεν «αντιναζιστικής» εκστρατείας κατά της Ουκρανίας παραπέμπει στην πιο σκοτεινή οργουελική αλληγορία. Στην Ουκρανία, τα ρωσικά στρατεύματα έρχονται αντιμέτωπα με αθώους πολίτες, που υπερασπίζονται τα σπίτια και την πατρίδα τους από μια ξένη εισβολή. Οι πρόσφατες, μαινόμενες τηλεοπτικές παραστάσεις του Πούτιν έχουν ξεπεράσει κάθε όριο αψηφισιάς και παράνοιας, αλλά η καταστροφική παρόρμηση που αντανακλούν δεν είναι καινούργια. «Μήνιν άειδε, θεά, Πηληιάδεω Αχιλήος» (Τραγούδα, θεά, την τρομερή οργή του Αχιλλέα). Έτσι αρχίζει η Ιλιάδα του Ομήρου. Τον 20ό αιώνα, ο Ζίγκμουντ Φρόιντ ονόμασε την τάση μας για πόλεμο, καταστροφή και αυτοκαταστροφή «ενόρμηση ή ένστικτο θανάτου».

Ωστόσο, ο Πούτιν είναι και ένας άνθρωπος ψυχρά υπολογιστικός -παρότι, όπως είπε ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, υπολογίζει λανθασμένα-, ο οποίος επιδιώκει εδώ και πολύ καιρό να ανατρέψει την ηγεσία των ΗΠΑ στην παγκόσμια τάξη πραγμάτων. Τον στόχο του αυτόν συμμερίζονται και άλλοι αυταρχικοί ηγέτες, όπως της Κίνας, οι οποίοι ανθίστανται στην ηθική κηδεμονία της Αμερικής, τα υποτιθέμενα διπλά μέτρα και σταθμά της και τις οικονομικές κυρώσεις.

Μερικοί από αυτούς τους ηγέτες είδαν μια χρυσή ευκαιρία όταν οι ΗΠΑ υπέστησαν το χάος της προεδρίας του Ντόναλντ Τραμπ και το παρ’ ολίγον πραξικόπημα, που στόχευε να τον κρατήσει στην εξουσία, ενώ η Ευρώπη είχε να αντιμετωπίσει το Brexit και τις φιλοαυταρχικές κυβερνήσεις στην Ουγγαρία και την Πολωνία. Οι εξελίξεις αυτές, σε συνδυασμό με την απείθαρχη και καταστροφική έξοδο της Αμερικής από το Αφγανιστάν, ενίσχυσαν την πίστη του Πούτιν στη δυτική παρακμή, εξηγώντας εν μέρει γιατί αποφάσισε να εισβάλει στην Ουκρανία τώρα.

Ο Πούτιν χτύπησε με αχαλίνωτη βία, με στόχο να ρίξει το ηθικό της ουκρανικής πλευράς. Προς απογοήτευσή του, η τακτική του πέτυχε το αντίθετο αποτέλεσμα, καθιστώντας ουσιαστικά σαφές σε όλους ότι το ουκρανικό έθνος -με όλη τη γλωσσική, θρησκευτική και εθνοτική του ποικιλομορφία- υπάρχει και είναι αποφασισμένο να αγωνιστεί για την επιβίωσή του. Ο Πούτιν, που περνιέται για οξυδερκής μελετητής της Ιστορίας, δεν πήρε το μάθημά του από την εμπειρία προηγούμενων Ρώσων ηγεμόνων που διεξήγαγαν καταστροφικούς πολέμους ενάντια στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, τη Βρετανία και τη Γαλλία, στην Κριμαία και αργότερα στην Ιαπωνία, στην Άπω Ανατολή.

Το αν η Ρωσία θα μπορέσει να υπαναχωρήσει από το χείλος της αβύσσου θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τις αποφάσεις του Πούτιν τις επόμενες ημέρες. Ο πρόεδρος της Ουκρανίας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, έχει προτείνει απευθείας συνομιλίες και αρκετοί ξένοι ηγέτες έχουν προσφερθεί να μεσολαβήσουν. Πρέπει να δοθεί κάθε ευκαιρία στη διπλωματία για να αποτραπεί η κλιμάκωση και να επιτευχθεί μια ειρηνευτική διευθέτηση, και χώρες όπως η Τουρκία και το Ισραήλ, που έχουν γενικά διατηρήσει παραγωγικές σχέσεις τόσο με τη Μόσχα όσο και με το Κίεβο, είναι σε θέση να διαδραματίσουν τον ρόλο του «έντιμου διαμεσολαβητή». Στο κάτω-κάτω, ο Πούτιν γνωρίζει ότι οι κυρώσεις καταστρέφουν τη ρωσική οικονομία και ότι η πρόσφατα ανακοινωθείσα, αντιαμερικανική στρατηγική συνεργασία του με την Κίνα είναι ένας άπιστος και επισφαλής «γάμος ευκαιρίας». Το Κρεμλίνο μπορεί να λέει ψέματα στον ρωσικό λαό, αλλά η Κίνα και άλλοι γνωρίζουν την αλήθεια και τείνουν να βλέπουν τη Ρωσία ως μια δύναμη που υποχωρεί στην Ευρασία. Και πολύ σύντομα χιλιάδες Ρωσίδες μητέρες θα ανακαλύψουν ότι οι γιοι τους ήταν στην Ουκρανία και δεν πρόκειται να επιστρέψουν ποτέ στο σπίτι.

Εάν το ένστικτο επιβίωσης του Πούτιν μπορέσει να ξεπεράσει την άγρια οργή του, θα προσπαθήσει να αποφύγει την κλιμάκωση της σύγκρουσης ή την προσπάθεια κατάληψης μιας βαθιά ανυποχώρητης Ουκρανίας με ένα καθεστώς-μαριονέτα. Και αν ο δρόμος της διαπραγμάτευσης είναι ανοιχτός, υπό την προϋπόθεση της πλήρους κατάπαυσης του πυρός και της απόσυρσης των δυνάμεων εισβολής, τότε μια ειρηνευτική διευθέτηση θα πρέπει να εξισορροπήσει πολλά προτάγματα.

Η Ουκρανία πρέπει να επιβιώσει ως ανεξάρτητη χώρα και η πορεία της προς ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να επιταχυνθεί. Μια περιορισμένης διάρκειας ουδετερότητα της Ουκρανίας -και μια επ’ αόριστον εθελοντική αναστολή της ένταξής της στο ΝΑΤΟ- θα ήταν ένα τίμημα που αξίζει να πληρωθεί για χάρη της σταθεροποίησης.

Επιπλέον, το «στάτους» της Κριμαίας, την οποία η Ρωσία προσάρτησε το 2014, θα μπορούσε να είναι διαπραγματεύσιμο. Και μια νέα Συμφωνία του Μινσκ για αυτονομία εντός της ομοσπονδίας θα πρέπει να είναι στο τραπέζι για τις περιοχές Ντονέτσκ και Λουγκάνσκ στην Ανατολική Ουκρανία.

Όταν έρθει η ώρα να σχεδιαστεί η άρση των κυρώσεων εναντίον της Ρωσίας, είναι πολύ σημαντικό να διαχωριστεί η μεταχείριση του ρωσικού λαού από τη μοίρα του καθεστώτος του Πούτιν. Τα «παγωμένα» κρατικά περιουσιακά στοιχεία θα πρέπει να διατηρηθούν για το μέλλον, αντί να κατασχεθούν, διατηρώντας έτσι ένα μέσο άσκησης πίεσης και τηρώντας το Διεθνές Δίκαιο. Σε συνάφεια με αυτό, η ανοικοδόμηση στην Ουκρανία θα απαιτήσει τεράστιες συλλογικές προσπάθειες διεθνών δωρητών, μεταξύ άλλων και από την πλευρά της Ρωσίας. Για τον λόγο αυτόν, θα ήταν συνετό να αποφευχθεί η επανάληψη του λάθους της Συνθήκης των Βερσαλλιών μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η οποία επέβαλε μακροπρόθεσμες τιμωρητικές αποζημιώσεις στη Γερμανία. Ο Πούτιν αγνόησε την Ιστορία.

Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να κάνουμε κι εμείς το ίδιο λάθος.

*Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Παραπολιτικά στις 9 Απριλίου 2022