«Κάποτε μου έστειλαν μια κοπέλα 18 χρονών με μισό στομάχι, κατεστραμμένο πάγκρεας και άλλα. Ήταν σε κακή κατάσταση και ξαφνικά βρίσκεται ένας δότης. Κάναμε την επέμβαση και κατά τη διάρκεια... πέθανε πέντε - έξι φορές, αλλά δεν πέθανε. Τελείωσε την Ιατρική Σχολή και σήμερα είναι διευθύντρια Παιδιατρικών Μεταμοσχεύσεων στο Johns Hopkins. Τον Μάρτιο παντρεύεται και είμαι καλεσμένος»!

Ο Ανδρέας Τζάκης, στο Jackson Memorial Hospital στο Μαϊάμι της Φλόριντα, ενημερώνει τον τότε αρχιεπίσκοπο Αμερικής Δημήτριο και άλλους επισκόπους για την αποτυχημένη επέμβαση του αρχιεπισκόπου Χριστόδουλου, στις 7 Οκτωβρίου του 2007.

Ο μύθος του περικλείει την αγάπη για τον άνθρωπο, περί τις 5.000 κλινικές μεταμοσχεύσεις, παγκόσμιες χειρουργικές τεχνικές, ένα ακαταμάχητο όραμα για την Ελλάδα και μια σκηνή βραδινή με πλοία της γραμμής να φεύγουν από το λιμάνι του Πειραιά. Ταξιδευτής σ’ ένα πάθος διαρκείας -την ιατρική επιστήμη- ανοίγει πανιά για τις ΗΠΑ, με τις ελληνικές αναμνήσεις καταχωρισμένες στο φυλλάδιο ζωής, ενώ η επιστημοσύνη του τον κάνει παγκόσμιο. «Ο κορυφαίος χειρουργός μεταμοσχεύσεων παγκοσμίως», σύμφωνα με τον διάσημο Καμίλιο Ρικόρντι.

Αυτός ο μικρός που με συνέπεια τα απογεύματα πήγαινε στα γαλλικά, αυτός ο φοιτητής της Ιατρικής Σχολής Αθηνών, ο δόκιμος γιατρός της Αεροπορίας που ξενυχτούσε για να προσφέρει τις υπηρεσίες του, αυτός ο νέος με ήθος που συλλογιζόταν τις υποτροφίες για ειδικότητα στο εξωτερικό, ο Ανδρέας Τζάκης, ο οποίος έμελλε να διαπρέψει ως διεθνής Έλληνας, εξελίχτηκε σε έναν τολμηρό υπερασπιστή της ζωής ρίχνοντας τον προβολέα της πρωτοπορίας του στον κόσμο και κατορθώνοντας το σχεδόν αδύνατο: να αγγίξει με τη χειρουργική δεινότητα του το περίγραμμα του θαύματος.



Η συνέντευξη

«Kαλώς ήρθατε στην Αθήνα, κύριε Τζάκη». Τον συναντώ στο πιο κεντρικό σημείο της πόλης. Καθημερινός, απλός στη σπουδαιότητά του. Η ελληνικότητα, όπως το συζητάμε, είναι κατ’ εκείνον παιδεία. Είναι ο τρόπος που ανατρεφόμαστε (λέει), η κοινωνική παιδεία που παίρνουμε από τους γονείς, είναι η συνέχεια των παραδόσεων και της Ιστορίας μας, η επίγνωση της θέσης μας στην ανθρωπότητα.

- Από το 1977 στις Ηνωμένες Πολιτείες, ωστόσο, είναι διακριτή η γαλλική παιδεία σας.

- Όπως όλα, οφείλεται στην εκπαίδευση της παιδικής ηλικίας, καθώς τις δεκαετίες ’50, ’60, ’70, όταν μεγαλώναμε, η κύρια ξένη γλώσσα που διδασκόμαστε ήταν τα γαλλικά. Στον Πειραιά, υπήρχε και το Γαλλικό Ινστιτούτο, όπου πηγαίναμε. Μάλιστα, αγγλικά ποτέ δεν μιλούσα καλά... μέχρι και τώρα!

- Μεγαλώσατε, λοιπόν, στον Πειραιά.

- Μεγάλωσα στο λιμάνι, στον Άγιο Νικόλαο, όπως όλες οι οικογένειες που είχαν επιχειρήσεις, έτσι κι η οικογένεια της μητέρας μου. Εκεί είναι οι περισσότερες παιδικές αναμνήσεις, αυτές που δεν γίνεται ποτέ να αποχωριστείς, εκεί βαφτίστηκε όλη η οικογένεια, παντρεύτηκε... και η παράδοση συνεχίζεται.

- Έχετε δηλαδή έντονα ελληνικά αποτυπώματα. Από το λιμάνι ποια εικόνα θα μου δίνατε;

- Σαββατόβραδο, όταν τελειώναμε το διάβασμα και βγαίναμε βόλτα στο λιμάνι, περπατούσαμε για ώρα κι έβλεπα τα πλοία της γραμμής, τα ήξερα όλα -πόσα ήταν, πού ταξίδευαν, πόσο τρέχανε, πού και πότε φτιαχτήκαν... αυτή είναι η ανάμνηση μου- του Πειραιά. Τότε ο Πειραιάς ήταν σαν ένα μεγάλο χωριό, με το Πρότυπο Σχολείο στο οποίο πηγαίναμε κι είχε πολύ μεγάλες επιτυχίες στα Ανώτατα Ιδρύματα, με τη Ράλλειο Παιδαγωγική Ακαδημία... βασικά, όλοι γνωριζόμασταν!

- Το '68, στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας και κάποια χρόνια μετά στο εξωτερικό. Πώς φύγατε;

- Αποφοίτησα από την Ιατρική το 1974. Κατατάχτηκα στην Αεροπορία ως δόκιμος ιατρός. Γύρισα όλη την Ελλάδα κυριολεκτικά, ενώ την ίδια εποχή διάβαζα για τις εξετάσεις στην Αμερική - μάλιστα τελειώνοντας τη θητεία μου, είχα ήδη κατακτήσει μια θέση.

- Πώς έγινε αυτό;

- Με αγαπούσαν, ξέρετε, όλοι οι διοικητές μου γιατί στο ιατρείο μου περιποιόμουν πολύ τους σμηνίτες αλλά και τους ιπτάμενους και ακόμη και εάν δεν ήμουν
Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ηθική ικανοποίηση από το να προσφέρεις στον συνάνθρωό σου
υπηρεσία και με χρειάζονταν, έμπαινα αμέσως στη μονάδα. Σε κάποια φάση ζήτησα από τον διοικητή μου κάτι ανέφικτο... εάν είναι δυνατόν να πάω στην Αμερική για interview! Αλλά εκείνος έκανε τα αδύνατα δυνατά και πήρα ένα μήνα άδεια, έτσι εξασφάλισα και τη θέση στις ΗΠΑ. Μόλις τελείωσα τη θητεία, έφυγα. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ηθική ικανοποίηση από το να προσφέρεις στον συνάνθρωό σου και πιο πολύ, όταν αυτό αναγνωρίζεται.

- Η ελληνική ακαδημαϊκή σας εκπαίδευση ήταν επαρκής στις ΗΠΑ;

- Όταν φοιτούσαμε στο πανεπιστήμιο, υπήρχαν ερωτηματικά για τη μόρφωση που παίρναμε και εάν με αυτή ήταν δυνατό να κάνουμε σταδιοδρομία τόσο στην πατρίδα όσο και στο εξωτερικό. Η διαπίστωση είναι ότι η ακαδημαϊκή μας εκπαίδευση ήταν υπεραρκετή για να ανταποκριθούμε στις εξετάσεις στο εξωτερικό. Οι θεωρητικές γνώσεις που είχαμε ήταν πολύ καλύτερες από αυτές των Αμερικανών συναδέλφων μου. Υστερούσαμε μόνον στην πρακτική εξάσκηση γιατί ήταν λίγες οι δυνατότητες στην Ελλάδα ώστε να χτίσουμε σε αυτή τη γνώση - και σκέτη ακαδημαϊκή παιδεία είναι σαν σπίτι χωρίς σκελετό.

- Διατηρήσατε φιλίες στην Ελλάδα;

- Πολλές! Ακόμη, διατηρώ τις φιλίες με παιδικούς φίλους και αυτό που έχω παρατηρήσει από τις επισκέψεις μου κατά καιρούς είναι ότι δεν υπάρχουν εκπλήξεις. Δηλαδή, όλοι οι φίλοι, οι συμμαθητές μου, έχουν εξελιχθεί όπως θα περίμενες βλέποντας το πρόσωπό τους στα παιδικά χρόνια. Η μόνη έκπληξη είναι ότι κάποιοι έφυγαν νωρίς. Κατά τ' άλλα ίδιοι είμαστε. Και είναι φανταστικό! Έβαλα βενζίνη στην Κηφισίας κάποια στιγμή κι ήρθε από την απέναντι κατεύθυνση ένα αυτοκίνητο με κατεβασμένο το παράθυρο. «Ανδρέα», φωνάζει ο οδηγός. «Τάκη εσύ»; του απαντώ. Είχαμε να ιδωθούμε... τουλάχιστον 50 χρόνια!

- Δηλαδή, τα δείγματα γραφής μιας πορείας είναι από νωρίς αναγνωρίσιμα;

- Απολύτως. Νομίζω ότι το πολύ μέχρι την ηλικία των 7 ετών έχει τελειώσει η ιστορία... για το πού θα πάει ο καθείς. Από προσωπική εμπειρία, τα υπόλοιπα είναι λιγάκι διακοσμητικά... οι κατευθύνσεις είναι ήδη προκαθορισμένες. Και θα επιλέξουμε ό,τι έχουμε βάλει στο μυαλό μας, το κατά πού θέλουμε να πάμε.



Η πορεία

Γεννημένος το 1950, αφού αποφοίτησε από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, ειδικεύτηκε στη χειρουργική των μεταμοσχεύσεων στα διάσημα πανεπιστημιακά νοσοκομεία Mount Sinai στη Νέα Υόρκη και στο Πίτσμπουργκ. Επιφανής Έλληνας, σπουδαίος ερευνητής, ο πρώτος χειρουργός που πραγματοποίησε επιτυχή μεταμόσχευση παγκρέατος καθώς και μεταμόσχευση ήπατος μπαμπουίνου σε άνθρωπο, τις αρχές της δεκαετίας του ΄90, συνέχισε να πρωτοπορεί με παγκόσμια επιτεύγματα, όπως η πρώτη στην ιστορία του ιατρικού κόσμου μεταμόσχευση επτά οργάνων.

Από το Μαϊάμι και τη διεύθυνση του χειρουργικού τμήματος Ήπατος και Μεταμοσχεύσεων της Ιατρικής Σχολής του Μαϊάμι -αποτυπώθηκε στο ελληνικό κοινό η άφιξή του στην Αθήνα το 2007 για την αντιμετώπιση της κρίσιμης κατάστασης υγείας του Αρχιεπίσκοπου Χριστόδουλου με τον οποίο ήταν και προσωπικός φίλος.

Για την Ελλάδα

Σήμερα, ο ευπατρίδης, ακαδημαϊκός Ανδρέας Τζάκης, με τη «νηφάλια σύνεση» του, μοντάρει το όραμά του στις ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας και παραχωρεί εαυτόν και τεχνογνωσία προτείνοντας μεταρρυθμίσεις για τον εκσυγχρονισμό των μεταμοσχεύσεων στην Ελλάδα. «Είμαι διατεθειμένος», θα πει, «να μείνω στην Ελλάδα και να προσφέρω έργο, εμπειρία και όλες τις δυνάμεις μου για την ανάπτυξη των μεταμοσχεύσεων στη χώρα μας. Είναι προσωπικός μου στόχος, με ό,τι ικανότητες έχω, να βοηθήσω μέσω της Ακαδημίας τους συμπολίτες μας». Όταν ο Έλληνας χειρουργός ήταν διευθυντής του Προγράμματος Μεταμοσχεύσεων για παιδιά στο Πίτσμπουργκ και του Κέντρου Μεταμοσχεύσεων στο Μαϊάμι, κατορθώθηκε ο μεγαλύτερος αριθμός μεταμοσχεύσεων παγκοσμίως.

- Γιατί γίνατε γιατρός;

- Καλή ερώτηση αυτή. Σκεφτόμουν λοιπόν, διάφορα που θα μπορούσα να γίνω καθώς ο πατέρας μου, μηχανικός στα καράβια, μας είχε αποκλείσει την προοπτική της θάλασσας... «Και τώρα τι να κάνω», αναρωτιόμουν. Θυμάμαι, ότι μου είχε κάνει εντύπωση ένας γιατρός με την τραγιάσκα του, που κάθε πρωί,
Θυμάμαι, ότι μου είχε κάνει εντύπωση ένας γιατρός με την τραγιάσκα του, που κάθε πρωί, περπατώντας για το σχολείο, τον συναντούσαμε να πηγαίνει στο γραφείο του
περπατώντας για το σχολείο, τον συναντούσαμε να πηγαίνει στο γραφείο του - πάντα μαζί με μια κυρία στο αυτοκίνητο. Αυτή η αξιοπρεπής εικόνα μού άρεσε πολύ! Στη φαντασία μου έβλεπα έναν άνθρωπο που προσέφερε χρήσιμες υπηρεσίες στην κοινωνία και μπορούσε κατά αυτό τον τρόπο να βιοπορίζεται - ήταν ένα κίνητρο. Η ιδέα να προσφέρω στον συνάνθρωπο με συνέπαιρνε!

- Πώς καταγράφονται αρχικά οι εντυπώσεις της Αμερικής;

Την εποχή μου, όσοι εκπαιδεύονταν ακόμη και στην Ευρώπη, έκαναν δέκα φορές περισσότερες επεμβάσεις απ’ ό,τι οι βοηθοί στην Ελλάδα, ενώ στην Αμερική υπήρχαν χιλιάδες ευκαιρίες! Το καθοριστικό σημείο στην εκπαίδευση της χειρουργικής δεν είναι απλώς οι επεμβάσεις, είναι η εμπειρία. Υπάρχει ένα βιβλίο, που αποδεικνύει ότι το μυστικό της επιτυχίας σε προσωπικότητες που ξεχώρισαν σε εξέχουσες θέσεις είναι 10.000 ώρες ενασχόλησης με ένα ειδικό κεφάλαιο. Περνώντας, λοιπόν, τόσες ώρες ως γιατρός, δεν το ήξερα όταν πήγα στην Αμερική αλλά το διαισθανόμουν, ότι με τις εμπειρίες θα εξελιχθώ.

- Τι άλλο χρειάζεται για να ξεπεράσεις τον... συμβατό μέσο όρο;

- Τύχη! Χρειάζεται να βρεθείς στο κατάλληλο περιβάλλον την κατάλληλη ώρα. Επίσης, να μπορείς να αναθεωρήσεις κι εκεί που νομίζεις ότι κάπου έφτασες, να μηδενίσεις το κοντέρ για να μάθεις άλλα, σχεδόν να ξεκινήσεις από την αρχή - αυτό συνεπάγεται μεγάλη επένδυση χρόνου.

- Φαντάζει αδιανόητο, κύριε Τζάκη, το γεγονός μιας πολυσπλαχνικής μεταμόσχευσης.

- Κάποτε μου έστειλαν μια κοπέλα 18 χρονών με μισό στομάχι, κατεστραμμένο πάγκρεας και άλλα... Με πήραν τηλέφωνο, «μπορείς να κάνεις τίποτε»; Το κορίτσι ήταν σε κακή κατάσταση και ξαφνικά βρίσκεται ένας δότης. Την καλούν για τη μεταμόσχευση, ενώ ήταν σε πάρτι. Ωστόσο, βγαίνω έξω από την εντατική για να πω στους γονείς ότι κανένας δεν έχει επιζήσει σε τέτοια κατάσταση, και πριν καν ανοίξω το στόμα μου, εκείνοι μου δείχνουν μια φωτογραφία της: «Αυτό που
Κάποτε μου έστειλαν μια κοπέλα 18 χρονών με μισό στομάχι, κατεστραμμένο πάγκρεας και άλλα...
βλέπεις εκεί δεν είναι η κόρη μας», λένε, «αυτή είναι η κόρη μας! Εάν υπάρχει οποιαδήποτε πιθανότητα... ό,τι και να γίνει κάν’ το»! Πού να πεις «όχι»;. Κάναμε την επέμβαση και κατά τη διάρκεια... πέθανε πέντε - έξι φορές, αλλά δεν πέθανε! Την πήγαμε στην εντατική, της μεταμοσχεύσαμε συκώτι, στομάχι, πάγκρεας, λεπτό έντερο, παχύ έντερο και νεφρό. Στην εντατική, για έξι μήνες, πάλι. Εντέλει μια μέρα τη μεταφέρουν στο σπίτι της στην Augusta Georgia. Έπειτα από μήνες μού στέλνει μια φωτογραφία με άσπρη μπλούζα κι ένα σημείωμα: «Με δέχτηκαν στην Ιατρική Σχολή της Augusta, Georgia!»

-Συγκλονιστική υπόθεση...

-Και δείτε ακόμη τι έγινε μετά στη ζωή της... Τελείωσε την Ιατρική Σχολή και ήρθε στο Μαϊάμι για ειδικότητα στην Παιδιατρική, μετά ήθελε να κάνει Παιδιατρική Γαστρεντερολογία και πήγε στο Σαν Ντιέγκο. Μετά υποειδικότητα στις Μεταμοσχεύσεις Παιδικής Γαστρεντερολογίας στο University of California, στο San Francisco (UCSF). Σήμερα, είναι διευθύντρια Παιδιατρικών Μεταμοσχεύσεων στο Johns Hopkins. Τον Μάρτιο παντρεύεται και είμαι καλεσμένος!



- Πόσο υπερήφανος νιώθετε για τις πρωτοποριακές αυτές πράξεις ζωής;

- Είναι αυτό που λέμε... καμιά φορά, γιατί ζούμε αυτή την ζωή; Γι’ αυτό ζω! Εγώ απλώς κάνω την εγχείρηση, από εκεί και πέρα διαπιστώνεις την αξιοθαύμαστη δύναμη αυτών των ανθρώπων!

- Τι σας ξεχώριζε από τους άλλους;

- Εάν είχα ένα ταλέντο είναι ότι πράγματα που δεν μπορούσαν άλλοι να δουν ότι δύνανται να γίνουν, μπορούσα να τα δω. Αυτό ήταν το μόνο που με ξεχώριζε από τους άλλους.

- Η δύναμη που έχετε οι γιατροί, κυρίως οι χειρουργοί, όταν επιτυγχάνετε τα μέγιστα, μπορεί ποτέ να είναι μια εκδοχή εξουσίας;

- Δεν είναι εξουσία, δεν υπάρχει εξουσία του γιατρού, υπάρχει υπηρεσία του γιατρού. Ο σκοπός του είναι να συμβάλλει για την ανθρώπινη ζωή. Με τους ασθενείς μου έχουμε μια σωστή σχέση και η προσωπική μου υπόσχεση είναι να κάνω ό,τι μπορώ περισσότερο για να τους βοηθήσω.

- Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σας αποθεώνουν...

- Στο δικό μου μυαλό δεν είναι έτσι τα πράγματα. Εγώ αισθάνομαι ότι προσφέρω υπηρεσία κι ότι πρέπει να κάνω ό,τι καλύτερο. Ούτε μπορώ να πω ότι έχω
Εμείς είμαστε όργανα του Θεού και κάνουμε ό,τι είναι δυνατόν για να βοηθήσουμε εκείνους που πρέπει
απολύτως ευθύνη για ό,τι γίνεται - απόλυτη ευθύνη έχει ο Θεός. Εμείς είμαστε όργανα του Θεού και κάνουμε ό,τι είναι δυνατόν για να βοηθήσουμε εκείνους που πρέπει. Έτσι είναι η ζωή μου.

- Πέραν του ηθικού μεγαλείου που σας αποδίδεται από τη δουλειά σας, τι άλλο θεωρείτε επιτυχία;

- Νομίζω ότι μια μεγάλη επιτυχία του ανθρώπου είναι να μπορεί ν' απολαμβάνει απλά πράγματα στη ζωή. Να πάει στην παραλία, να περπατήσει στην άμμο, να ακούσει τα κύματα, να δει τα πουλιά που πετούν, να βγει για ποδήλατο με την οικογένεια...

- Οι Έλληνες περιέρχονται τον σύγχρονο κόσμο με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά;

- Με τη φήμη των δραστήριων και ικανών ανθρώπων που έχουν πολλά ενδιαφέροντα για τη ζωή όπως και προσόντα, διαθέτουν αισθήματα, διορατική σκέψη και βλέμμα στραμμένο στην εξέλιξη.

- Τι μπορεί, καθοριστικά, να σας απογοητεύσει;

- Τίποτα. Και αυτό είναι στάση ζωής.

- Και η ελληνική αλήθεια σας;

- «Ανδρών επιφανών πάσα γη τάφος» - μπορεί να ενέχει μια μικρή αλαζονεία το «επιφανής», αλλά είναι ο τρόπος που μεγαλώσαμε οι Έλληνες. Ένας όρος με τον οποίο παρακινούμαστε να σταδιοδρομήσουμε και να υπάρξουμε διεθνώς ως προσωπικότητες.



Ποιος είναι ο Ανδρέας Τζάκης

Αποφοίτησε το 1974 από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ειδικεύτηκε στη Χειρουργική και στις Μεταμοσχεύσεις στα Νοσοκομεία Mt. Sinai και SUNY της Νέας Υόρκης, καθώς και στο Πανεπιστήμιο του Πίτσμπουργκ, PA. Από το 1985 έως το 2019 υπηρέτησε διαδοχικά σε όλες τις πανεπιστημιακές βαθμίδες και εξελέγη καθηγητής και διευθυντής Μεταμοσχεύσεων στα Πανεπιστημιακά Νοσοκομεία του Πίτσμπουργκ, του Μαϊάμι, του Κλήβελαντ, της Πενσυλβανία, της Φλόριντα και του Οχάιο. Το 1999 έλαβε το Διδακτορικό του από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Είναι Ιδρυτικός Διευθυντής του «Miami Transplant Institute», ενώ το πρόγραμμα στο Νοσοκομείο «Jackson Memorial» του Mαϊάμι έγινε παγκοσμίως γνωστό για τις πρότυπες χειρουργικές τεχνικές του, όπως η μεταμόσχευση του κοιλιακού τοιχώματος. Επιπλέον, εισήγαγε για πρώτη φορά μεταμόσχευση μήτρας από πτωματικό δότη. Επιτυγχάνει την πρώτη τεκνοποίηση στις ΗΠΑ το 2019 με μεταμοσχευμένη μήτρα.

Επίσης, διηύθυνε το πρόγραμμα παιδιατρικών μεταμοσχεύσεων στο Παιδιατρικό Νοσοκομείο του Πίτσμπουργκ (1989-1994), όπου ανέπτυξε το πρώτο επιτυχές πρόγραμμα πολυσπλαχνικών μεταμοσχεύσεων στον κόσμο. Το 1997 πραγματοποίησε το επίτευγμα της μεταμόσχευσης ήπατος, στομάχου, παγκρέατος, λεπτού και παχέος εντέρου και δύο νεφρών σε ένα κοριτσάκι μόλις 10 μηνών και δημιούργησε το πρόγραμμα μεταμοσχεύσεων Νεφρού στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας στην Ελλάδα.

Επιπλέον:
  • Είναι μέλος σε 21 επιστημονικές ιατρικές εταιρείες διεθνούς κύρους, όπως η American Surgical Association (300 μόνο μέλη), και έχει συμμετάσχει στην ηγεσία πέντε μεγάλων επαγγελματικών οργανισμών που σχετίζονται με τη χάραξη της κρατικής πολιτικής στον τομέα των μεταμοσχεύσεων στις ΗΠΑ.
  • Βραβείο του Holy Cross της Βοστώνης. Βραβείο από τη Βουλή των Αντιπροσώπων της Αμερικής (House of Representatives). «Άρχων» του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως.
  • Κάτοχος της έδρας, που φέρει το όνομά του, «Τzakis chair of Transplantation» στην Ιατρική σχολή του Μαϊάμι στη Φλόριντα.
  • Έχει καταχωρισθεί στο βιβλίο Guinness δύο φορές το 2000/ 2001 (Millennium Edition/ Most organs Transplanted in a single operation).
  • Το 2021 εξελέγη τακτικό Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.
«Επιφανείς  Έλληνες» από την Άννα Γριμάνη στην Απογευματινή της Κυριακής που δημοσιεύτηκε στις 29 Ιανουαρίου 2023.