Ήταν το 2012 όταν η έκφραση «λόμπι της δραχμής» έκανε την εμφάνισή της στην ελληνική δημοσιότητα. Εν όψει των εκλογών αρχικά, η απειλή ενός «πιστωτικού γεγονότος» έγινε ο μπαμπούλας και η ενδεχόμενη αποτυχία όσων τότε παρουσιάζονταν ως «φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις» ταυτίστηκε με την έξοδο της χώρας από την ευρωζώνη. Σ’ αυτό το πλαίσιο χτίστηκε κάτι που θα μπορούσε να αποκληθεί η πιο επιτυχημένη φιλοευρωπαϊκή θεωρία συνωμοσίας, αυτή της ύπαρξης ενός λόμπι της δραχμής που επιβουλεύεται το καλό του τόπου. Η σύσταση «λόμπι της δραχμής» προϋποθέτει δύο πράγματα: Πρώτον, την ύπαρξη μιας συντονισμένης και συντεταγμένης ομάδας συμφερόντων που επενδύουν στην έξοδο από το ευρώ για προσωπικό οικονομικό όφελος. Δεύτερον, τη δυνατότητα αυτής της ομάδας να επηρεάζει τα κέντρα αποφάσεων. Αυτό άλλωστε σημαίνει «λόμπι» υπό τη στενή έννοια του όρου μια ομάδα συμφερόντων με συντονισμένη επιρροή στην εξουσία.

Ο συνδυασμός αυτών των δύο προϋποθέσεων οδήγησε στην εφήμερη πολεμική χρήση της θεωρίας για την απόδοση στον ολοένα ανερχόμενο ΣΥΡΙΖΑ της πολιτικής ηγεμονίας αυτού του «λόμπι». Έτσι, ο ΣΥΡΙΖΑ, πέρα από πολιτικά επικίνδυνος, θα στιγματιζόταν και ως οικονομικά ύποπτος, στερούμενος μ’ αυτόν τον τρόπο τη βασική αριστερή αρχή ότι δουλεύει για τα συμφέροντα των υποτελών τάξεων. Κομμάτι αυτής της υπονόμευσης υπήρξε και η έμφαση στην οικονομική κατάσταση πολλών εκ των στελεχών του, με την αποκάλυψη των μετοχών που είχαν στην κατοχή τους και των τραπεζικών λογαριασμών τους στο εξωτερικό. Κομμάτι της, επίσης, και η διαρρήδην απόρριψη κάθε πιθανής σκέψης για «plan b» ως καταστροφικής προδοσίας. Υπήρξε όμως ποτέ ένα τέτοιο «λόμπι της δραχμής»; Υπό τη μορφή που θέτουν οι παραπάνω προϋποθέσεις –κοινοί τόποι της φιλοευρωπαϊκής ρητορικής– όχι. Υπήρχαν και υπάρχουν μεμονωμένοι επιχειρηματίες και παρασιτικά τμήματα του κεφαλαίου που επένδυαν και επενδύουν σε πιθανή έξοδο από το ευρώ και χρεοκοπία της χώρας ώστε να καλύψουν τις δικές τους χασούρες. Από αυτό το σημείο, όμως, ως τη συγκρότηση ενός φανταστικού υποκειμένου που δρα με βούληση και σχέδιο η απόσταση είναι μεγάλη.

Στην πραγματικότητα, αν κάποιοι έβλεπαν με θετικό μάτι μια επιστροφή στη δραχμή, συνοδευόμενη και από μια πτώχευση της Ελλάδας, αυτά ήταν διάφορα διεθνή funds που είτε είχαν ποντάρει σ’ αυτήν, είτε καλόβλεπαν κομμάτια «φιλέτα» της χώρας – ένας στόχος που, ωστόσο, επετεύχθη και μέσα στο ευρώ, αν κρίνουμε από το ΤΑΙΠΕΔ και πλέον το Υπερταμείο.

Οι πηγές της θεωρίας

Το «λόμπι της δραχμής», λοιπόν, λειτούργησε κυρίως αποτροπαϊκά, ειδικά κάθε φορά που ένας νέος επώδυνος συμβιβασμός ερχόταν να κυρωθεί. Συνοπτικά, οι πηγές της συζήτησης περί «λόμπι της δραχμής» είναι τρεις:

Η πρώτη είναι αυτή της φιλοευρωπαϊκής ρητορικής, αρχικά από τις μεταρρυθμιστικές ακροκεντρώες κυβερνήσεις, που το όρθωναν ως επαπειλούμενο κακό. Σ’ αυτό το αφήγημα, πίσω από την αμφισβήτηση της διατήρησης του ευρώ ως μονόδρομου επινοούνταν κάθε φορά η ύπαρξη σκοτεινών κέντρων που απεργάζονται την πτώχευση της χώρας και τη μετατροπή της σε προτεκτοράτο ολοκληρωτικών δυνάμεων. Το φάντασμα του «κακού Πούτιν» κυριαρχούσε εδώ. Διόλου τυχαία και ο ΣΥΡΙΖΑ, μετά τη μνημονιακή του στροφή, θα καταγγείλει αυτούς που επενδύουν σε εθνικό νόμισμα, χωρίς να υπολογίζουν τα δεινά που κάτι τέτοιο θα επέφερε και ως προς τις γεωπολιτικές ανακατατάξεις.

Η δεύτερη πηγή είναι αυτή της εξωτερικής απειλής και του αιτήματος για συμμόρφωση. Εδώ είναι οι δανειστές και όλοι οι συν αυτοίς, από οίκους αξιολόγησης μέχρι τα έντυπα και ηλεκτρονικά ΜΜΕ, που χρησιμοποιούν τον μπαμπούλα της δραχμής ως μοχλό πίεσης που επιφέρει την κάμψη απέναντι στις απαιτήσεις τους. Από αυτή την άποψη, η απειλή ύπαρξης ενός κακού «λόμπι της δραχμής» επιβεβαιώνει αυτό που οι επικριτές του ευρώ επισημαίνουν ότι το κοινό νόμισμα αποτελεί πρώτα και κύρια μια μορφή υποταγής των μικρότερων κρατών στα ισχυρότερα.

Τρίτη πηγή, όπως είπαμε, είναι αυτοί που όντως θα κέρδιζαν από μια πιθανή επιστροφή στη δραχμή, επιχειρηματίες με έδρα κυρίως το εξωτερικό, που δεν θα είχαν να φοβηθούν ένα δυστοπικό σενάριο. Και, βέβαια, όσο κι αν ουδέποτε συγκρότησαν κάτι που να μοιάζει με «λόμπι», και μόνο η αναφορά σ’ αυτό παράγει μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία, αφού λέμε ότι υπάρχει το «λόμπι» και παράγονται πολιτικά αποτελέσματα σαν να υπάρχει στ’ αλήθεια. Περισσότερο από το να αποτελεί μια άβολη για την εκάστοτε πολιτική ηγεσία πραγματικότητα, το «λόμπι της δραχμής» αποτέλεσε τον πλέον βολικό μύθο της μνημονιακής Ελλάδας, συμβάλλοντας και στη δημιουργία ενός παραδόξου: αυτοί που κυρίως πλήττονται από το ευρώ, τα λαϊκά στρώματα και οι κατώτερες τάξεις, δυσκολεύονται εντούτοις να ξεφύγουν από το φαντασιακό του. Η απόδοση των συζητήσεων για επαναφορά του εθνικού νομίσματος σε σκοτεινά και γραφικά κέντρα ενίσχυσε και ενισχύει την κυρίαρχη ιδεολογία που θέλει τους Έλληνες σταθερά «Ευρωπαίους», δηλαδή σταθερά κατόχους του ευρώ, παρά την ολοένα εντεινόμενη φτωχοποίησή τους.

*δημοσιεύθηκε στο ένθετο Propaganda που κυκλοφόρησε με τα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ στις 24 Μαρτίου