«Οι βλαβερές συνέπειες του καπνού», είναι θεατρικός μονόλογος του ανατόμου των ανθρωπίνων σχέσεων Άντον Τσέχοφ. Από τους δημοφιλέστερους του διεθνούς ρεπερτορίου.

Με φόντο την αίθουσα ενός επαρχιακού Δημαρχείου, ο πρωταγωνιστής του Ιβάν Ιβάνοβιτς Νιούχιν – καπνιστής ο ίδιος- φέρεται εξαναγκασμένος από την χειριστική σύζυγό του να δίνει δήθεν μια διάλεξη κατά του καπνίσματος, που, όμως, καταλήγει σε ένα «άσχετο παραμιλητό» ενός δυστυχισμένου ανθρώπου για την απελπιστική και αναπόδραστη συμβίωση με μια γυναίκα που τον καταδυναστεύει.

Το μονόπρακτο αυτό έργο, μου ήρθε συνειρμικά στο μυαλό ακούγοντας τις συζητήσεις και παρακολουθώντας τα τεκταινόμενα γύρω από τον νέο αντικαπνιστικό νόμο και την εφαρμογή του, την οποία – να ξεκαθαρίσω- θεωρώ «εκ των ων ουκ άνευ», από την στιγμή που ψηφίστηκε με δημοκρατικές διαδικασίες και αποτελεί θέσπισμα της συντεταγμένης πολιτείας μας.

Ο συνειρμός δεν προέκυψε – εξαρτημένος από το τσιγάρο ων- από την ανάγκη μου να υπονοήσω διάφορα «συμπλεγματικά» κατά των αντικαπνιστών. Τυχαία προέκυψε…

Να διευκρινίσω:

  • Δεν είμαι ούτε γιατρός, ούτε επιδημιολόγος (ούτε και ανόητος, νομίζω) ώστε να αξιολογήσω κατά το δοκούν, τις επιπτώσεις του καπνίσματος σε βάρος της υγείας της δικής μου και των άλλων. Αποδέχομαι τα κοινώς παραδεκτά από τις επιστημονικές έρευνες και τις κλινικές μελέτες.
  • Δεν είμαι ούτε ειδικός επί των δημοσιονομικών, ούτε οικονομικός αναλυτής, ούτε και αναλογιστής για να αποφανθώ με εγκυρότητα πόσο τελικά κοστίζει το πάθος των καπνιστών, στο ΕΣΥ, το συνταξιοδοτικό ή πόσο επιβαρύνουν το κράτος πρόνοιας και το κοινωνικό κράτος. Να το συμψηφίσω με τα όσα εισφέρουν οι ίδιοι στα δημόσια έσοδα και στον τζίρο της αγοράς (Φόροι στα καπνικά είδη, κατανάλωση κ.λ.π.). Ή να το αντιπαραβάλω με αντίστοιχα από άλλα... θανάσιμα αμαρτήματα (Κατάχρηση αλκοόλ, τροχαία, συνθήκες εργασίας κ.λ.π.).
  • Δεν ανήκω, καν, σε εκείνους τους κοινωνικούς εταίρους που έχουν (έννομο ή μη) συμφέρον από την έκβαση του όλου θέματος (Εστιάτορες, επιχειρηματίες στο χώρο της διασκέδασης κ.λ.π.). Άρα δεν έχω και ρόλο στον σχετικό διάλογο.
Γι αυτό και δεν καταθέτω δημόσια τις προσωπικές μου απόψεις, επί της ουσίας του φαινομένου… Θα ήταν ανεύθυνο και επιβλαβές, αν το έκανα, αφού – δεν έχω την επάρκεια- ώστε να τις περάσω από το «κόσκινο» της γνώσης.

Ως έμπειρος πολίτης, όμως, και ως δημοσιογράφος, διαβλέπω με τρόμο στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα να ελλοχεύει ο κίνδυνος, διολίσθησης των προς εφαρμογή διαδικασιών σε κοινωνικούς αυτοματισμούς, διαπροσωπικούς ρεβανσισμούς και άγριου «μπούλινγκ» (το έχω υποστεί παλαιόθεν από το 2009).

Το κλίμα πυροδοτούν, επιφανείς δημοσιολογούντες αντι-καπνιστιστές (γενίτσαροι κάποιοι, λόγω «τσιγαρικής» καταγωγής και «αρειμάνιου προτέρου βίου»), οι οποίοι – ξεπερνώντας τα όρια ενός παραινετικού φιλελευθερισμού- εξαπολύουν ισοπεδωτικούς αφορισμούς εναντίον των καπνιζόντων εγκλωβίζοντας, εν τέλει, το όλο εγχείρημα σε αδιέξοδες παγίδες, ένεκα του υπερβάλλοντα ζήλου τους (ζηλωτές, είναι ο όρος που τους χαρακτηρίζει) για την τελέσφορη κατάληξή του.

Δεν κατανοούν πως η υπόθεση (ναι μεν) δεν σηκώνει… τσιγάρο, αλλά επιβάλλει ανέφελο μυαλό. Αρετή και τόλμη, όπως η ελευθερία, σεβασμό… στον εχθρό, πειθώ και κατανόηση.

Το όποιο κοινωφελές έθος για να ευδοκιμήσει στην συνείδηση ενός λαού, χρειάζεται, συνήθως, γόνιμες συνθήκες καταλαγής, αδογμάτιστου διαλόγου, αλληλεγγύης και θετικού παραδειγματισμού.

Σπανίως ριζώνει (ακόμη κι αν "πιάσει" για κάποιο διάστημα) αν φυτευτεί σε απρόσφορο έδαφος, με σπορά από ασύμμετρες απειλές, πολεμικές ιαχές και τιμωρητικές πρακτικές Προτεσταντικής νοοτροπίας.

Δύο, βιωματικά, παραδείγματα:
  1. Πηγαινοέρχομαι καθημερινά (ενίοτε και τα Σαββατοκύριακο) Παιανία- Πειραιά, αναγκαστικά, με τα ΜΜΜ (κυρίως σταθερής τροχιάς). Δεν έχω δει ούτε έναν να ανάβει τσιγάρο στους σταθμούς ή τα βαγόνια. (Που, άλλες εποχές…). Μόνο κάτι ανθρώπινα ράκη από τη χρήση παράνομων ναρκωτικών ουσιών βλέπω να μπαινοβγαίνουν. Επαιτώντας κάποιες φορές ή κάνοντας «κοντραμπάντο» σε κοινή θέα με τους προμηθευτές τους.
  2. Πρόσφατα νοσηλευτικά για καμιά δεκαριά μέρες, στο «Ερρίκος Ντυνάν». Ούτε υποψία οσμής τσιγάρου, έστω και στον προαύλιο χώρο. Μόνο… περιμετρικά, εκεί που δεν υπήρχαν τα απαγορευτικά ταμπελάκια, έβλεπες κάποιους να καπνίζουν. Εκεί πήγαινα κι εγώ ο άρρωστος, σέρνοντας το τροχήλατο στατό με τους ορούς στο χέρι, για να κάνω κανένα τσιγαράκι…
Πρόκειται για θαύμα;. Όχι… Άρα;.

Το τυφλό "κυνήγι καπνιστών" – δίκην Ιεροεξεταστών του Μεσαίωνα- ενεργοποιεί (μεταξύ άλλων) στα εν δυνάμει υποψήφια «θηράματα», που νοιώθουν απειλούμενα και με την πλάτη στον τοίχο, ενστικτώδεις αντιδράσεις αυτοάμυνας και τα οδηγεί σε διαδικασίες αναζήτησης πολυμήχανων τρόπων διαφυγής… Με ό,τι τα ανωτέρω μπορεί να συνεπάγονται…

Ευτυχώς που επικεφαλής της «Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων για τον έλεγχο του καπνίσματος» είναι ο πνευμονολόγος γιατρός Παναγιώτης Μπεχράκης, μία προσωπικότητα που εκτός από την επιστημονική του αρτιότητα, διαθέτει διεισδυτική αντίληψη των κοινωνικών μας ηθών, γνώση των διαπλεκόμενων συμπεριφορών και σχέσεων και επιπλέον: Νηφαλιότητα σκέψης και λόγου.

Με ξάφνιασε ανακουφιστικά όταν τον άκουσα λέει από τηλεοράσεως: «Μην θεωρήσουν οι αντικαπνιστές πως αυτή τους η ιδιότητα, τους καθιστά αυτομάτως ανώτερους πολίτες και
αντιστοίχως τους καπνιστές πολίτες δεύτερης κατηγορίας»… Είπε και άλλα σωστά στο ίδιο μήκος κύματος.

Στον αντίποδα, με έπιασε πανικός, όταν άκουσα έναυδος (βάζοντας τις φωνές, δηλαδή) κορυφαίο κυβερνητικό στέλεχος, να κραυγάζει μέρα μεσημέρι σε ενημερωτική εκπομπή (με σήμανση «Κ», πάει να πει, «κατάλληλη για όλους»): «Αυτοί οι άνθρωποι είναι συνειδητοί δολοφόνοι. Καπνίζουν ενώ ξέρουν πως έτσι σκοτώνουν τα παιδιά τους».

Μπρρρ… Δεν μπορώ ούτε να φανταστώ πόσο βαθειά πληγή, θα προκάλεσαν τα λόγια τους στις ψυχές των παιδιών, με καπνιστές γονείς που εκείνη την ώρα έτυχε να μην βλέπουν «νίντζα», ας πούμε, ή Δρακουμέλ σε άλλο κανάλι, αλλά εκείνον να εκστομίζει όσα τρομογλαγνικά εσκστόμιζε… Αν βεβαίως έπαιρναν τοις μετρητοίς αυτά που έλεγε ή αν μπορούσαν να καταλάβουν λέξεις μέσα στο παραλήρημά του.

Για το τέλος, κράτησα μερικές ιστορικές σημειώσεις. Απλώς σας τις… διαβάζω:

  • Είναι πλέον (λίγο - πολύ) γνωστόν πως η πρώτη επίσημη επιβολή απαγόρευσης καπνίσματος στη χώρα, θεσμοθετήθηκε με βασιλικό διάταγμα του 1856 το οποίο μάλιστα υπέγραφε η Βασίλισσα Αμαλία εξ ονόματος του συζύγου της Όθωνα. Το διάταγμα απαγόρευε το κάπνισμα σε δημόσια κτίρια και ο λόγος ήταν καθαρά η πρόληψη πυρκαγιών.
  • Ακόμη πιο γνωστό είναι πως το 1492 ο Χριστόφορος Κολόμβος, ταυτόχρονα με την Αμερική ανακάλυψε και τον καπνό… Από εκεί μας ήρθε… Αυτό που δεν θα έχουν διαβάσει οι πολλοί, είναι πως τον πρώτο που πάτησε το πόδι του στην Ευρώπη, κατεβαίνοντας από το πλοίο καπνίζοντας, τον έριξαν στην πυρά, γιατί τον θεώρησαν δαίμονα της Κολάσεως.
  • Έκτοτε, ουκ ολίγες φορές ξέσπασαν απηνείς διωγμοί κατά των καπνιστών που ενέπλεκαν θρησκεία, ηθική και υγεία, ενώ δεν έλειψαν και οι «ιεροί» πόλεμοι εναντίον τους. Στην Ιταλία τους αφόριζαν με εντολή του Πάπα, στη Ρωσία τους ράβδιζαν και τους έκοβαν τη μύτη, στην Περσία τους έκοβαν τα χείλη, στην Οθωμανική Αυτοκρατορία τους απαγχόνιζαν.
  • Ο πρώτος ηγεμόνας που διατύπωσε πρώτος δημόσια την απέχθειά του για το κάπνισμα ήταν ο βασιλιάς Ιάκωβος Α' της Αγγλίας, αν και δεν προχώρησε ποτέ στην καθολική που απαγόρευσή. Το 1604, όμως, αποφάσισε να προκαλέσει τους καπνιστές γράφοντας: «Ποια τιμή ή πολιτική μας παρακινεί να μιμηθούμε τους βαρβάρους και τους κτηνώδεις τρόπους των αγρίων, των άθεων και των δουλικών Ινδών, ειδικά σε μία τόσο άθλια και βρωμερή συνήθεια; (…).το κάπνισμα είναι βλαβερό για τα μάτια, απεχθές στην όσφρηση, βλαβερό για το μυαλό, επικίνδυνο για τους πνεύμονες ».
  • Ο Χίτλερ ήτανε επίσης φανατικός πολέμιος του καπνίσματος. Η βλάβη που, όπως του έλεγαν οι ειδικοί, προκαλούσε το τσιγάρο στην υγεία και η εξάρτηση που δημιουργούσε στον καπνιστή ήταν ενάντια στην θεωρία του περί «υπεροχής της άριας φυλής». Οι δε Γερμανοί επιστήμονες ήταν μεταξύ των πρώτων που μελέτησαν τις επιπτώσεις του καπνίσματος στους πνεύμονες και φυσικά επιδίωξαν, με επιθετικό τρόπο, τον περιορισμό του.