Η μηχανή του εσπρέσο, μέρος της φιλοξενίας του δρ Φίλιππου Τσιμπόγλου προς τους επισκέπτες του, είναι ένα από τα ελάχιστα αντικείμενα στο γραφείο του γενικού διευθυντή της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος που έχουν κατασκευαστεί μετά το τέλος του 19ου αιώνα.

Περιστοιχισμένος από πολύτιμα, ιστορικά βιβλία, ανάμεσα στα οποία και η «Επιτομή των οκτώ του λόγου μερών και άλλων τινών αναγκαίων» του Κωνσταντίνου Λάσκαρη, το πρώτο ελληνικό βιβλίο, που τυπώθηκε το 1476, μόλις 23 χρόνια μετά την άλωση της Πόλης, ο κ.Τσιμπόγλου θα είχε κάθε άλλοθι να παραδοθεί στο ιστορικό παρελθόν. Και όμως: Ο 61χρονος που αντιμετωπίζει την πρόκληση της αναγέννησης της ΕΒΕ στις εγκαταστάσεις του Κέντρου Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος, βλέπει αυτήν τη μοναδική κληρονομιά από την πλευρά του μέλλοντος.

Αλλωστε, πολύ πριν κάνει το διδακτορικό του στη βιβλιοθηκονομία, ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’80, συντονίζει προγράμματα ψηφιοποίησης βιβλιοθηκών.

Γόνος μιας εργατικής οικογένειας - «πιο εργατική δεν γίνεται», λέει χαμογελώντας, μιλά με υπερηφάνεια για τον πατέρα του, έναν «φιλομαθή μεταλλωρύχο», και για τη μητέρα του, που τον έμαθε να διαβάζει εφημερίδες, πριν καν πάει στο σχολείο. Μετά από 37 διαφορετικές θέσεις εργασίας, επιμένει ότι «ανθρώπους που αλλάζουν τα πράγματα προς το καλύτερο μπορείς να συναντήσεις και στους εργάτες που κουβαλούν μπουκάλες ασετυλίνης στο Πέραμα».

Ο ίδιος και οι συνεργάτες του ετοιμάζονται τώρα να κουβαλήσουν στο ΚΠΙΣΝ 750 χιλιάδες βιβλία, εφημερίδες και περιοδικά, που περιλαμβάνουν από το Αρχείο των Αγωνιστών του 1821 έως τα τελευταία φύλλα του επαρχιακού Τύπου. Για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια, τα βιβλία καθαρίζονται, συντηρούνται και εφοδιάζονται με ετικέτες RFID. Τα εξώφυλλά τους, με προτεραιότητα στα παλαιότερα, σαρώνονται, ώστε να εμφανίζονται στον ηλεκτρονικό κατάλογο OPAC, και κατόπιν εγκιβωτίζονται. Εξήντα χιλιάδες τόμοι θα τοποθετηθούν στα ράφια που αντικρίζουμε μόλις μπαίνουμε στη νέα στέγη της Βιβλιοθήκης. Ομως, πάνω από 700 χιλιάδες τόμοι θα φυλαχθούν σε εγκαταστάσεις συνολικού εμβαδού 22 χιλιάδων τ.μ. Το κλειστό κυρίως βιβλιοστάσιο θα φτάνει σε μήκος τα 20 χλμ. Τιτάνιο έργο, ιδίως αν σκεφθεί κανείς ότι «τις τελευταίες δεκαετίες η Εθνική Βιβλιοθήκη είχε αποδεκατιστεί από προϋπολογισμό, προσωπικό, χώρους, λειτουργίες και συλλογές. Σκεφθείτε ότι επί 15 χρόνια αγόραζε ελάχιστα βιβλία», λέει ο κ.Τσιμπόγλου.

Μέχρι πριν από έναν χρόνο, ο οργανισμός είχε μόλις 44 υπαλλήλους. Πέρυσι προσέλαβε με ΑΣΕΠ άλλους 40. Ο νόμος 3785/2009 προβλέπει ότι, για να λειτουργήσει αποτελεσματικά στη νέα του στέγη, χρειάζονται 286. Ο γεν. γραμματέας του υπουργείου Παιδείας, Γιάννης Παντής, δεσμεύτηκε ότι θα γίνουν 300 προσλήψεις για τις βιβλιοθήκες όλης της χώρας και ο διευθυντής θεωρεί ότι το 1/3, δηλαδή περίπου 100 νέοι υπάλληλοι, προορίζονται για την ΕΒΕ. «Αν, λοιπόν, φτάσουμε τους 130 υπαλλήλους, θα είναι μια πολύ καλή αρχή», λέει. «Αλλωστε, δίχως αυτούς θα δυσκολευτούμε να αξιοποιήσουμε το νέο μας σπίτι».

Δεκάδες άνθρωποι εργάζονται αυτήν τη στιγμή σε 40 έργα σε πέντε άξονες: Eπεξεργασία και ανάδειξη συλλογών, ανάπτυξη ψηφιακών υπηρεσιών, σχεδιασμό νέου δανειστικού τμήματος, ανάπτυξη κοινού και εκπαίδευση προσωπικού. Επιπλέον, η Βιβλιοθήκη αγοράζει και πάλι έντυπα και ψηφιακά βιβλία, εξελίσσει τη σχέση της με τις ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες, το Πολυτεχνείο και το Πανεπιστήμιο, εκπροσωπείται και πάλι στο Φόρουμ των Εθνικών Βιβλιοθηκών της Ευρώπης.

«Η ΕΒΕ εισέρχεται στην ψηφιακή περίοδο της ιστορίας της. Με πλουσιότερες συλλογές, νέες υπηρεσίες, άλλο ύφος σχέσης με το κοινό», σημειώνει ο πρόεδρος του Εφορευτικού Συμβουλίου, Σταύρος Ζουμπουλάκης. Ο Φίλιππος Τσιμπόγλου αντιλαμβάνεται την ΕΒΕ ως «μια υποστηρικτική κοινωνική δύναμη. Δεν αρκεί να φέρουμε την κοινωνία στη Βιβλιοθήκη. Θα πάμε και εμείς όπου βρίσκεται η κοινωνία- δίχως σοβαροφάνεια. Αν υπάρχει πνευματικότητα, είναι περιττή η σοβαροφάνεια».

«Οι περισσότεροι νέοι είναι “καρφωμένοι” στα κινητά τους», του θυμίζω. «Πώς θα τους πλησιάσετε;» «Μα, και στα κινητά, οι νέοι συνήθως κάτι διαβάζουν», με αφοπλίζει. «Φιλαναγνωσία υπάρχει μεταξύ των Ελλήνων. Απλώς πρέπει να αυξηθεί. Και θα σας πω κάτι που θα σας ξαφνιάσει: Ερευνα του ΕΚΕΒΙ είχε δείξει ότι, αν και το 20% των Ελλήνων με πατέρα απόφοιτο λυκείου διαβάζουν βιβλία, το ποσοστό πέφτει στο 10% μεταξύ των Ελλήνων με πατέρα απόφοιτο πανεπιστημίου».

Ετοιμάζοντας το νέο πρόσωπο της ΕΒΕ, ομάδες σχεδιαστών φιλοτεχνούν νέα ταυτότητα επικοινωνίας, ενώ 40 εκπρόσωποι από τον χώρο των βιβλιοθηκών, της έρευνας, του πολιτισμού, της κοινωνίας πολιτών και της τοπικής αυτοδιοίκησης συμμετέχουν σε δύο εργαστήρια για μια νέα στρατηγική επικοινωνίας. Ο χρόνος πιέζει: Η μετεγκατάσταση θα ολοκληρωθεί σε έξι μήνες και, έπειτα από δύο μήνες δοκιμαστικής λειτουργίας, η ΕΒΕ θα μας υποδεχθεί στη νέα της στέγη. Το Βαλλιάνειο, το ιστορικό κτίριο της Πανεπιστημίου, αργότερα θα επαναλειτουργήσει ως αναγνωστήριο, εκθεσιακός χώρος και πύλη ενημέρωσης στο κέντρο της πόλης. «Διαβάζοντας ένα βιβλίο, ζεις διπλά - τη δική σου ζωή και τη ζωή του βιβλίου», λέει ο Φίλιππος Τσιμπόγλου. «Οταν διαβάζεις πολλά βιβλία, ζεις πολλές ζωές. Είναι ένα είδος αθανασίας. Μια αίσθηση που αξίζει να μοιραστούμε όλοι».

Τα «διαμάντια» στα θησαυροφυλάκια

Στη νέα της στέγη η ΕΒΕ θα έχει τέσσερα θησαυροφυλάκια, όπου θα φυλάσσονται τα πιο πολύτιμα αποκτήματά της στις κατάλληλες συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας. Το πρώτο θησαυροφυλάκιο προορίζεται για τα 5.400 χειρόγραφα: «Το παλαιότερο είναι του 9ου αι. Απογράφηκαν το καλοκαίρι του 2014 χάρη στην εντατική εργασία 16 ατόμων. Ακολουθεί η τεκμηριωτική εργασία», λέει ο κ. Τσιμπόγλου. Το δεύτερο είναι για τα αρχεία και το τρίτο για τα χαρακτικά και τα έργα τέχνης. Στο τέταρτο θησαυροφυλάκιο θα φυλαχθούν τα σημαντικότερα παλαίτυπα. «Η ΕΒΕ διαθέτει 100 χιλιάδες βιβλία που έχουν τυπωθεί προ του 1799. Κατά τη διαδικασία του καθαρισμού και της ραδιοσήμανσης, επιλέξαμε 10.255 από αυτά, τα πιο πολύτιμα, που είχαν μεν καταγραφεί, αλλά δεν αξιοποιούνταν όπως τους αρμόζει, ώστε να τα φυλάξουμε ξεχωριστά. Ανάμεσά τους, πρώτες εκδόσεις του Γαλιλαίου, του “Κοινωνικού συμβολαίου” του Ρουσό, της “Κριτικής του ορθού λόγου” του Καρτέσιου, μελέτες του Καντ και του Λαβουαζιέ κ.ά.».

Τους είχαν κόψει το ρεύμα

Φαίνεται απίστευτο, αλλά μέχρι πριν από λίγα χρόνια, η Εθνική Βιβλιοθήκη επιχορηγούνταν με 250-600 χιλιάδες ευρώ ετησίως (εκτός της μισθοδοσίας του προσωπικού). Από αυτό το ποσό, 235 χιλιάδες ευρώ ήταν δεσμευμένα για την αποπληρωμή του δανείου που πήρε η ΕΒΕ για να αποκτήσει το κτίριό της στον Βοτανικό. Τα υπόλοιπο ποσό δεν αρκούσε ούτε για τα λειτουργικά έξοδα. «Τα έτη 2011, 2012 και 2013 κόπηκε το ρεύμα στον Βοτανικό για ενάμιση, δυόμιση και τρεις μήνες, αντίστοιχα», λέει ο διευθυντής.

Ο νέος προϋπολογισμός

Το έργο της μετεγκατάστασης χρηματοδοτείται αφενός από δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, ύψους 5 εκατ. ευρώ, και αφετέρου από έκτακτη επιχορήγηση του ελληνικού κράτους, ύψους 5,2 εκατ. ευρώ. Το ποσό της κρατικής επιχορήγησης της ΕΒΕ στη νέα της στέγη δεν έχει οριστικοποιηθεί, αλλά υπολογίζεται ότι θα φτάνει πλέον τα 6,7 εκατ. ευρώ (εκτός της μισθοδοσίας).

Αερομύκητες στο μικροσκόπιο

Ενα από τα πρώτα πράγματα που έκανε όταν ανέλαβε ο σημερινός διευθυντής ήταν, όπως λέει στην «Ε», να εγκαταστήσει, σε συνεργασία με το Τμήμα Βιολογίας του ΕΚΠΑ, 20 θερμοϋγρόμετρα σε ισάριθμα σημεία της Βιβλιοθήκης. Μετρήθηκαν συστηματικά οι συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας, ενώ έγιναν και λήψεις δειγμάτων αερομυκήτων. Επειτα επιλέχθηκαν δυο από αυτούς που τρέφονται με κυτταρίνη, είναι δηλαδή οι πιο επικίνδυνοι για το βιβλίο, για να εξεταστούν. Το ίδιο θα γίνει και στις νέες εγκαταστάσεις, «ώστε να προληφθεί, πριν αρχίσει, η παραμικρή φθορά».

Από τον τοίχο στη Βιβλιοθήκη

Την επομένη της ορκωμοσίας του νέου προέδρου των ΗΠΑ, πολλές αμερικανικές βιβλιοθήκες έσπευσαν να προμηθευτούν τα πανό των διαδηλώσεων εναντίον του Τραμπ, θεωρώντας ότι είναι ήδη ιστορικά ντοκουμέντα. Υπάρχει πρόνοια για τη συλλογή τέτοιων ιδιαίτερων τεκμηρίων στη δική μας Βιβλιοθήκη; «Παλαιότερα η ΕΒΕ δεν συγκέντρωνε καν αφίσες», απαντά ο κ. Τσιμπόγλου. «Κατά τα 180 χρόνια λειτουργίας της είχε συγκεντρώσει μόλις 400 αφίσες. Ωστόσο, πέρυσι, μέσα σε μόλις εννέα μήνες, συγκεντρώσαμε περί τις 5,5 χιλιάδες αφίσες. Σχηματίσαμε, μάλιστα, ένα δίκτυο 527 οργανισμών, που, με πολλή ζέση, άρχισαν να συνεισφέρουν σ’ αυτό το έργο. Τη διαδικασία επιμελήθηκε αποτελεσματικά μια γραφίστρια, αποσπασμένη εκπαιδευτικός υπάλληλος. Φέτος, όμως, δεν ανανεώθηκε η απόσπασή της. Είναι ένα καλό παράδειγμα του γιατί πρέπει να στηριχθούμε σε μόνιμους υπαλλήλους».

Στη θάλασσα του διαδικτύου

Μπαίνοντας στην ψηφιακή εποχή, η Εθνική Βιβλιοθήκη αντιμετωπίζει ακόμα μία πρόκληση: να καταγράψει και ό,τι αξίζει απ’ ό,τι δημοσιοποιείται καθημερινά μέσω του διαδικτύου. «Ενημερωνόμαστε για την πολιτική που ακολουθούν άλλες χώρες, ώστε να καταλήξουμε σε μια δική μας», λέει ο διευθυντής. Αραγε, το φέισμπουκ, ως ένα μέρος του δημόσιου λόγου, εντάσσεται στα ενδιαφέροντά της ΕΒΕ; «Προς το παρόν, όχι», απαντά ο κ. Τσιμπόγλου. «Παρ’ όλα αυτά, μέχρι στιγμής, σε συνεργασία με το Οικονομικό Πανεπιστήμιο, έχουμε ήδη καταγράψει 16 ΤΒ υλικού - μόνο κείμενο, όχι βίντεο ή φωτογραφίες. Εστιάζουμε στη δημόσια διοίκηση, στην πολιτική και στα πολιτιστικά».

(Του Φώτη Απέργη από την εφημερίδα "Επένδυση")