Αργύρης Καστανιώτης: Οι άνδρες προτιμούν τα δοκίμια, οι γυναίκες τη λογοτεχνία

Περίπου 55 χρόνια ζωής συμπληρώνει φέτος ο εκδοτικός οίκος Καστανιώτη, ένας από τους πιο φωτισμένους εκδοτικούς οίκους της χώρας με έργο που αντιστοιχεί σε χιλιάδες τίτλους βιβλίων και μεγάλες εκδοτικές επιτυχίες υψηλού επιπέδου. Ιδρύθηκε το 1968 από τον Θανάση Καστανιώτη, ο οποίος εργαζόταν τότε ως βιβλιοπώλης στην περίφημη Φωλιά του Βιβλίου. Το πρώτο βιβλίο που εξέδωσε ήταν το «Έννοιες βάσης – Κυβερνητική» του Λουί Κουφινιάλ, ενώ η πρώτη μεγάλη του εκδοτική επιτυχία ήταν η έκδοση του συνόλου του έργου της Έλλης Αλεξίου.

Τα τελευταία δέκα χρόνια περίπου στο τιμόνι του βρίσκεται ο γιός του Αργύρης Καστανιώτης, που έχει καταφέρει να αφήσει το δικό του αποτύπωμα στα ελληνικά γράμματα, φροντίζοντας όπως ο ίδιος λέει σήμερα στην «Απογευματινή της Κυριακής» να στέκεται με προσοχή ανάμεσα στον συγγραφέα και τον αναγνώστη.

Η συζήτηση με τον Αργύρη Καστανιώτη άγγιξε όλα τα θέματα που αφορούν σήμερα το χώρο του βιβλίου με κυριότερα την τάση που χαρακτηρίζει τις πωλήσεις τα τελευταία χρόνια, αλλά και τα σημαντικότερα προβλήματα που απασχολούν τον εκδοτικό χώρο στην Ελλάδα.

Πότε δημιουργήθηκε ο εκδοτικός οίκος Καστανιώτη, ποιος υπήρξε ο εμπνευστής της δημιουργίας του, ποιος είναι ο πρώτος τίτλος που εκδώσατε και ποιοι οι 2-3 τίτλοι που έχουν γράψει ιστορία στον εκδοτικό σας οίκο;

Οι Εκδόσεις Καστανιώτη ιδρύθηκαν το 1968 από τον πατέρα μου, Θανάση Καστανιώτη, ο οποίος εργαζόταν τότε ως βιβλιοπώλης στην περίφημη Φωλιά του Βιβλίου. Το πρώτο βιβλίο που εξέδωσε ήταν το Έννοιες βάσης – Κυβερνητική του Λουί Κουφινιάλ. Πρώτη μεγάλη του εκδοτική επιτυχία ήταν η έκδοση του συνόλου του έργου της Έλλης Αλεξίου.

Είναι εξαιρετικά δύσκολο να ξεχωρίσω 2-3 τίτλους από ένα σύνολο 7.000 τίτλων που έχουμε εκδώσει μέχρι σήμερα. Πάρα πολλά βιβλία μας έχουν γράψει ιστορία, όπως Η μητέρα του σκύλου του Παύλου Μάτεσι, η Μικρά Αγγλία της Ιωάννας Καρυστιάνη, Ο βίος του Ισμαήλ Φερίκ Πασά της Ρέας Γαλανάκη, το Και με το φως του λύκου επανέρχονται της Ζυράννας Ζατέλη, το Έρως, Θέρος, Πόλεμος της Ευγενίας Φακίνου, ο Χορός των Ρόδων του Αντώνη Σουρούνη, το Όπως ήθελα να ζήσω της Ελένης Πριοβόλου και τόσα άλλα.

Ποιος παράγοντας είναι εκείνος που καθόρισε την επιτυχημένη του πορεία στον χρόνο;

Ο ρόλος του εκδότη είναι διττός, αφενός να προσφέρει τις υπηρεσίες του στους δημιουργούς ώστε τα έργα τους να βρίσκουν το κοινό τους, αφετέρου να προτείνει στο αναγνωστικό κοινό κορυφαία έργα της ελληνικής και παγκόσμιας λογοτεχνικής παραγωγής. Αυτόν τον ρόλο θέλουμε να υπηρετούμε αλλά και να υπερασπιζόμαστε, γιατί το βιβλίο είναι αγαθό που αφορά τις ζωές όλων μας.

Καθώς φτάνουν εκατοντάδες προτάσεις ιστοριών προς έκδοση στα γραφεία σας, ποια είναι τα κριτήρια επιλογής για να εκδώσετε ένα βιβλίο και ποιο είναι το μεγαλύτερο εμπόδιο για την έκδοσή του;

Παραλαμβάνουμε γύρω στα δύο χιλιάδες χειρόγραφα ετησίως και τα μελετάμε προσεκτικά, αναζητώντας κείμενα που πραγματεύονται οικουμενικά ζητήματα του ανθρώπου. Η καλή λογοτεχνία είναι αυτή που έχει πολλαπλά στρώματα και γι' αυτό παραμένουμε πιστοί στο είδος εκδίδοντας τους σημαντικότερους δημιουργούς απ’ όλο τον κόσμο. Δεν υπάρχει κάποιο εμπόδιο για την έκδοση ενός βιβλίου. Αν θεωρούμε πως πρέπει να συμπεριληφθεί στην λίστα μας, το έργο θα εκδοθεί, ώστε να έχουν πρόσβαση σε αυτό όλοι οι αναγνώστες.

Γιατί πιστεύετε πως τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί ο κόσμος που θέλει να γράψει ένα βιβλίο;

Δεν πιστεύω πως έχει αυξηθεί ο κόσμος που θέλει να γράψει ένα βιβλίο, απλώς έχει γίνει πιο προσιτή η δυνατότητα της αυτοέκδοσης, είτε μέσω των διαφόρων διαδικτυακών πλατφορμών είτε μέσω εκδοτών που ασχολούνται κυρίως με αυτό.

Τα δοκίμια τι θέση έχουν στην Ελληνική αγορά; Τα προτιμούν οι αναγνώστες;

Φυσικά και έχουν θέση, καθώς γράφονται ή μεταφράζονται σπουδαία κείμενα σύγχρονου προβληματισμού. Ένα ενδιαφέρον στοιχείο με βάση τα στατιστικά που διαθέτουμε είναι ότι η πλειονότητα των ανδρών αναγνωστών καταπιάνεται κυρίως με δοκίμια – όπως συμβαίνει δηλαδή στη λογοτεχνία με τις γυναίκες.

Έχει παρατηρηθεί ότι έχουν μεγάλη ζήτηση τα βιβλία αυτοβελτίωσης. Για ποιόν λόγο πιστεύετε ότι συμβαίνει αυτό;

Θεωρώ πως τα βιβλία αυτοβελτίωσης έχουν πλέον πιάσει «το ταβάνι τους». Και στο παρελθόν υπήρξαν αλλά ξεπεράστηκαν κι άλλοι «πωλητές ελπίδας». Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι οι αναγνώστες σήμερα στρέφονται όλο και περισσότερο στα μεγάλα έργα της κλασικής λογοτεχνίας.

Ποια είναι η γνώμη σας για τον νέο οργανισμό βιβλίου που ετοιμάζει το Υπουργείο Πολιτισμού; Έχετε ερωτηθεί οι εκδότες για την άποψή σας;

Καταρχάς, ως κλάδος δεν συζητάμε για έναν νέο οργανισμό βιβλίου αλλά για την ανάγκη επανασύστασης ενός οργανισμού στο πρότυπο του Εθνικού Κέντρου βιβλίου που είχε δημιουργηθεί το 1994 και καταργήθηκε ατάκτως το 2014, με τις αρμοδιότητες του να μεταφέρονται στο Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού. Έχοντας αυτά ως βάση, όλα τα κλαδικά όργανα συνυπογράψαμε κοινή επιστολή με προτάσεις προς το Υπουργείο Πολιτισμού τον Μάρτιο του 2023.

Τι θα θέλατε να αλλάξει στο χώρο του Βιβλίου με την ίδρυση αυτού του καινούριου οργανισμού που θα ονομαστεί Ελληνικό Ίδρυμα Βιβλίου και Πολιτισμού;

Το νομοσχέδιο που ακούγεται ότι θα βγει σε διαβούλευση δεν αναφέρεται σε έναν νέο οργανισμό αλλά στην μετονομασία του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού σε Ελληνικό Ίδρυμα Βιβλίου και Πολιτισμού. Το κρίσιμο ερώτημα που δεν έχει απαντηθεί από το Υπουργείο είναι αν οι σημερινές υποχρεώσεις του ΕΙΠ, οικονομικές και μη, θα μεταφερθούν στον «νέο» φορέα βιβλίου. Αν συμβεί αυτό, το μεγαλύτερο μέρος του τακτικού προϋπολογισμού που καλύπτεται από το Υπουργείο θα εξαντλείται σε δράσεις άσχετες με το βιβλίο.

Ποια είναι αυτή τη στιγμή τα σημαντικότερα προβλήματα που απασχολούν τον εκδοτικό χώρο στην Ελλάδα;

Το φαινόμενο του «greedflation» (ο πληθωρισμός της απληστίας) που επικρατεί στην οικονομία και ανεβάζει τις τιμές των βασικών αγαθών ενός νοικοκυριού στερεί από τους αναγνώστες τη δυνατότητα να αγοράζουν βιβλία. Αν και οι τιμές των βιβλίων, με βάση τον τιμάριθμο, διαχρονικά δεν αυξάνονται, τα βιβλία σήμερα θεωρούνται είδη πολυτελείας για τον οικογενειακό προϋπολογισμό. Το πρόβλημα γιγαντώνεται από την απουσία ενός μεγάλου και οργανωμένου δικτύου δημόσιων βιβλιοθηκών, που θα προσέφερε στους αναγνώστες δωρεάν πρόσβαση σε βιβλία, κάτι που συμβαίνει σε όλα τα κράτη που θεωρούν τον εαυτό τους οργανωμένα. Για να σας δώσω ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, στη Σλοβενία των 2.000.000 κατοίκων οι εγγεγραμμένοι σε βιβλιοθήκες αναγνώστες αριθμούν τις 500.000.

Η αγορά του βιβλίου έχει ανακάμψει μετά την κρίση της πανδημίας; Διαβάζουν βιβλία οι Έλληνες;

Στον χώρο του βιβλίου την περίοδο της πανδημίας υπέστησαν ζημία όσοι δεν μπορούσαν να δραστηριοποιηθούν εμπορικά μέσω του διαδικτύου. Στο σύνολό της η αγορά παγκοσμίως είχε μια αύξηση γιατί οι αναγνώστες βρέθηκαν με περισσότερο ελεύθερο χρόνο, οπότε και στράφηκαν στην ανάγνωση. Το μέγεθος της αγοράς του βιβλίου στην Ελλάδα σε σχέση με τον πληθυσμό της παραμένει μικρό και σε αυτό συμβάλλουν και η περιορισμένη πρόσβαση σε βιβλιοθήκες αλλά και η παιδεία.

Ποια είναι η τάση στην αγορά βιβλίου αυτήν την εποχή; Ποια είδη βιβλίων είναι πρώτα στις προτιμήσεις του κόσμου;

Αυτή την περίοδο το αναγνωστικό κοινό στρέφεται στα λογοτεχνικά κείμενα που συμβάλλουν με διάφορους τρόπους στην προσωπική ανάπτυξη του καθενός μας καθώς στηρίζουν τον αναγνώστη τόσο πνευματικά όσο και συναισθηματικά. Έχει αποδειχθεί ότι η ανάγνωση λογοτεχνίας ενισχύει την ενσυναίσθηση και την συναισθηματική νοημοσύνη, βελτιώνει τη γλωσσική έκφραση και την κριτική σκέψη και μέσω της νοητικής απόδρασης εξαλείφει το στρες.

Πως βλέπετε το μεταφραστικό πρόγραμμα GreekLit του Υπουργείου Πολιτισμού, με το οποίο θα προβάλλονται στο εξωτερικό τα βιβλία ελλήνων συγγραφέων;

Το GreekLit είναι η αναβίωση του προγράμματος Φράσις που λειτουργούσε επί των ημερών του ΕΚΕΒΙ και καταργήθηκε το ίδιο άδοξα. Αυτός ο τύπος επιχορήγησης προορίζεται να καλύψει εν μέρει ή εν συνόλω το κόστος μετάφρασης ενός έργου, καθιστώντας την αγορά συγγραφικών δικαιωμάτων πιο συμφέρουσα και οικονομικά βιώσιμη για τους εκδότες. Οι επιχορηγήσεις των λογοτεχνικών έργων μειώνουν το οικονομικό ρίσκο και έτσι ενισχύουν την πολυφωνία δημιουργώντας την δυνατότητα στους συγγραφείς και στα έργα τους να φτάσουν σε νέες αγορές και να κερδίσουν παγκόσμια αναγνώριση. Παράλληλα, αυτού του τύπου τα προγράμματα διασφαλίζουν και την ποιότητα της μετάφρασης εφόσον για την ένταξη στο πρόγραμμα οι υποψήφιοι δικαιούχοι πρέπει να πληρούν συγκεκριμένα κριτήρια. Η πλειονότητα των ξένων χωρών υποστηρίζουν στην πράξη τους λογοτέχνες τους μέσω μεταφραστικών επιχορηγήσεων και για αυτό και ως αναγνώστες έχουμε την τύχη να μεταφράζονται στην γλώσσα μας σημαντικοί συγγραφείς απ’ όλο τον κόσμο.