Πάγιο ήταν το ερώτηµα από διπλωµατικούς -και όχι µόνονκύκλους ποιος ήταν εκείνος ο καθοριστικός παράγων που προέκρινε στα τέλη του 2017, αρχές του 2018, την επίλυση της χρονίζουσας διαφοράς µεταξύ Ελλάδας και FYROM -που βρισκόταν ως ζήτηµα σε νάρκη- σε πολύ σφιχτό χρονοδιάγραµµα και ενώ το κύριο πεδίο άσκησης εξωτερικής πολιτικής και διεθνούς στρατηγικής από την πλευρά της Ελλάδας ήταν η Ανατολική Μεσόγειος.

Η απάντηση, όπως διαφαίνεται, πέραν της αναγκαιότητας να ενταχθεί η FYROM στο ΝΑΤΟ και να δροµολογηθεί η πορεία της προς την Ε.Ε., βρίσκεται στο γεωπολιτικό και γεωοικονοµικό παιχνίδι των αγωγών. Συγκεκριµένα, η Ελλάδα µε τα Σκόπια υπέγραψαν από το 2016, επί υπουργίας του κ. Π. Σκουρλέτη στο υπουργείο Ανάπτυξης, ένα Μνηµόνιο Κατανόησης (MOU) για την κατασκευή παρακαµπτηρίου του ΤΑΡ (Trans - Adriatic Pipeline) αγωγού αερίου, µήκους 160 χιλιοµέτρων, που θα ξεκινούσε από τη Μεσηµβρία Θεσσαλονίκης και θα κατέληγε στο δίκτυο των Σκοπίων µέσω Ευζώνων-Γευγελής. Το µνηµόνιο από την πλευρά του ελληνικού ∆ΕΣΦΑ υπέγραψε ο τότε επικεφαλής, κ. Νίκας, µε την αντίστοιχη κρατική εταιρεία των Σκοπίων, MER, και τον κ. Μιλαντίνοφ.

Μέχρι τότε, αλλά και µέχρι σήµερα, η FYROM είναι εξαρτηµένη στον ενεργειακό τοµέα από τη ρωσική Gazprom. Ταυτόχρονα, έντονο υπήρξε το επενδυτικό ενδιαφέρον για την εν γένει περιοχή, αλλά ειδικά για τα Σκόπια για δοµικές επενδύσεις σε υποδοµές, αγωγούς, δρόµους και σιδηρόδροµο από την Κίνα, µε προοπτική τη σύνδεση του λιµανιού του Πειραιά µε τη βαλκανική ενδοχώρα και το «πέρασµα» µέσω Κοσόβου και Σερβίας στην Κεντρική Ευρώπη, µε άξονα τη Βουδαπέστη.

Στη συνέχεια, ο ∆ΕΣΦΑ µε τη MER αναδιάρθρωσαν τις προδιαγραφές του αγωγού, προκρίνοντας µήκος 120 χλµ. (60 και 60 στα εδάφη Ελλάδας και FYROM, αντίστοιχα), χωρητικότητας 3 δισ. κ.µ., και υπέβαλαν αίτηση για άδεια στην Ελληνική Ρυθµιστική Αρχή Ενέργειας, προκειµένου να προχωρήσει το έργο. Το συνολικό έργο υπολογίστηκε σε δαπάνη στα 100 εκατ. ευρώ και εκτιµήθηκε ότι µπορεί να προµηθεύεται αέριο από τη Ρεβυθούσα, τον Turkish Stream και ενδεχοµένως τον South Stream.

Ο αγωγός των δύο κρατικών εταιρειών «πάγωσε» στη συνέχεια εξαιτίας της µη έκδοσης απόφασης από τη ΡΑΕ για την υλοποίησή του. Η ελληνική Αρχή για περίπου ενάµιση χρόνο εξέταζε τόσο το συγκεκριµένο φάκελο όσο κι έναν άλλον, εκείνον της εταιρείας Windows International, συµφερόντων του Ρώσου µεγιστάνα Λεονίντ Λεµπέντεφ. Η τελευταία ζήτησε άδεια για παρόµοιο και ευθέως ανταγωνιστικό αγωγό µε σκοπό τον εφοδιασµό µε φυσικό αέριο µονάδων ηλεκτροπαραγωγής, που επρόκειτο ο όµιλος του Λεµπέντεφ να κατασκευάσει στην ίδια περιοχή.

Σηµειώνεται ότι η ∆ΕΗ από τον Σεπτέµβριο 2016 ιδρύει θυγατρική στην Αλβανία, την PPC Albania Sh.A (αναλυτικό ρεπορτάζ παραπλεύρως), η οποία εµπλέκεται στην τελευταία φάση µε την εξαγορά ηλεκτροπαραγωγικής µονάδας, που θα προµηθεύεται αέριο από τον αγωγό των δύο κρατικών εταιρειών για τη λειτουργία της.

Αρµόδιες πηγές στην Αθήνα σηµείωναν το παράδοξο του πλάνου Λεµπέντεφ, όπου µία εταιρεία που δεν έχει εµπειρία στην κατασκευή των αγωγών επιµένει στην έκδοση άδειας για την κατασκευή τέτοιου έργου, όταν θα µπορούσε µε πολύ λιγότερο κόστος να προµηθεύεται φυσικό αέριο για τις µονάδες παραγωγής ρεύµατος.

Οι ίδιοι παράγοντες έδιναν ως ερµηνεία ότι, προφανώς, πρόκειται για την υποβολή αίτησης που κρύβει γεωστρατηγικά συµφέροντα. Από την πλευρά τους, όµως, τα Σκόπια, µέσω της δικής τους αρµόδιας Αρχής ενέργειας, απαγόρευσαν στον όµιλο Λεµπέντεφ να διέλθει αγωγός από τα εδάφη τους. Ο υπουργός Ανάπτυξης κ. Σκουρλέτης, από την άλλη, την άνοιξη του 2017 στο συνέδριο Athens Energy Forum αναφέρεται αναλυτικά στον αγωγό ∆ΕΣΦΑ-ΜΕR εκ νέου, ενώ ο επικεφαλής της τελευταίας, Μιλαντίνοφ, ανακοινώνει ότι θα αρχίσει η υλοποίηση του έργου το 2017 και θα έχει ολοκληρωθεί το 2020. Σε χρόνους ταυτόσηµους, δηλαδή, µε την κύρωση της Συµφωνίας των Πρεσπών και την αρχή της διαδικασίας ένταξης της «Βόρειας Μακεδονίας» στο ΝΑΤΟ.

Υπενθυµίζεται στο σηµείο αυτό ότι στις 31 Μαΐου 2017 ανέλαβε την πρωθυπουργία ο Ζόραν Ζάεφ και από εκεί και πέρα η επίλυση του ζητήµατος του ονόµατος των Σκοπίων και της διαφοράς µε την Ελλάδα αποκτά προτεραιότητα. Τον Αύγουστο οι δύο υπουργοί Εξωτερικών, Κοτζιάς και Ντιµιτρόφ, υπογράφουν προκαταρτική συµφωνία για την κατασκευή του αγωγού σε διακρατικό επίπεδο, ακυρώνοντας έτσι πρακτικά το πλάνο Λεµπέντεφ. Το φθινόπωρο του 2017, ο Ελληνας υπουργός Εξωτερικών, επιστρέφοντας από επίσηµη επίσκεψη από τις ΗΠΑ, δροµολογεί µια διαδικασία έντονων διαπραγµατεύσεων, που καταλήγουν τον Ιούνιο 2018, πλέον, στην πανηγυρική ατµόσφαιρα στη λίµνη των Πρεσπών, όπου υπογράφεται από τις δύο πλευρές το γνωστό προσύµφωνο.

Ελάχιστο χρόνο πριν από αυτό το γεγονός, η ∆ΕΗ µέσω της θυγατρικής στην Αλβανία εξαγοράζει το εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας EDS, του αντιπροέδρου επί οικονοµικών θεµάτων του κ. Ζάεφ, Κότσο Ανγκιούσεφ. Αυτός, τέσσερις ηµέρες µετά, στις 20 Ιουνίου 2018, µιλώντας στους δηµοσιογράφους αναφέρεται και πάλι στο χρονοδιάγραµµα κατασκευής του αγωγού, προσδιορίζοντας το δεύτερο εξάµηνο του 2019, ώστε αυτός να είναι σε λειτουργία το 2020.

Στις 15 Οκτωβρίου, ο σηµερινός υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας, κ. Σταθάκης, προβλέπεται ως επικεφαλής αντιπροσωπίας να υπογράψει νέο µνηµόνιο, αντίστοιχο εκείνου του 2016 για την κατασκευή του αγωγού µε τη σύµπραξη ∆ΕΣΦΑ-MER, ενώ στα σχέδια της Ελλάδας είναι να καλύψει ενεργειακά τη FYROM και µε πετρέλαιο µέσω της ενεργοποίησης της διόδου προς το διυλιστήριο της ΟΚΤΑ από τα ΕΛΠΕ και µε ηλεκτρική ενέργεια µέσω της συνεργασίας Α∆ΜΗΕ-MEPSO.

Δημοσιεύθηκε στα Παραπολιτικά 13 Οκτωβρίου 2018