Την ευκαιρία να παρακολουθήσουν τη διάλεξη του Έλληνα που έλυσε τον άλυτο επί 60 χρόνια «Γρίφο του Νας» είχαν περισσότεροι από 1.500 φοιτητές και ακαδημαϊκοί, οι οποίοι κατέκλυσαν την αίθουσα τελετών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Ο λόγος για τον αναπληρωτή καθηγητή του Τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Επιστήμης Υπολογιστών του ΜΙΤ Κωνσταντίνο Δασκαλάκη, ο οποίος επισκέφθηκε τη Θεσσαλονίκη, προκειμένου να μιλήσει για τις εξελίξεις στην τεχνητή νοημοσύνη και πώς αυτή θα επηρεάσει την ανθρωπότητα.

Εκατοντάδες φοιτητές έσπευσαν από πολύ νωρίς στην αίθουσα τελετών του πανεπιστημίου, ενώ δεν ήταν λίγοι εκείνοι οι οποίοι θέλησαν να φωτογραφηθούν με τον διεθνούς βεληνεκούς καθηγητή. Μάλιστα, δεκάδες άτομα δεν κατάφεραν να εισέλθουν, καθώς η αίθουσα γέμισε ασφυκτικά και οι ιθύνοντες του ΑΠΘ έκλεισαν τις εισόδους.

«Είναι τιμή μου που έχει έρθει τόσος κόσμος να με ακούσει. Είναι χαρά μου που βρίσκομαι στη Θεσσαλονίκη, που έχω να επισκεφθώ καιρό. Από την άλλη, δεν με εκπλήσσει. Το θέμα για το οποίο θα μιλήσω είναι πολύ σημαντικό και επίκαιρο. Θεωρώ ότι υπάρχει ένα πολύ υγιές κομμάτι της κοινωνίας. Αυτό το υγιές κομμάτι με προβληματισμούς και ενδιαφέροντα είναι εδώ για να με ακούσει να περιγράψω τις εξελίξεις στην τεχνητη νοημοσύνη» τόνισε στο Thestival ο δρ. Δασκαλάκης.


Ο αναπληρωτής καθηγητής του ΜΙΤ, ερωτηθείς για το φαινόμενο της συνεχούς εκροής επιστημόνων από τα ελληνικά πανεπιστήμια στο εξωτερικό, εξέφρασε τη λύπη του που συμβαίνει αυτό, ωστόσο εξήγησε πως υπάρχουν πλέον «παράθυρα» για τον Έλληνα επιστήμονα να διαπρέψει σε Ελλάδα και εξωτερικό.

«Είναι πολύ λυπηρό ότι η χώρα μας εκπαιδεύει τόσο επιστημονικό προσωπικό. Ιδανικά θα ήθελες μια χώρα που εκπαιδεύει προσωπικό να το απορροφήσει και αυτό είναι που ελπίζω. Είναι λίγο διαφορετική η εποχή στην οποία άφησα την Ελλάδα. Πλέον έχει παγκοσμιοποιηθεί η αγορά και ένας Έλληνας μπορεί να συμμετέχει ενεργά στο επιστημονικό και στο οικονομικό-επιχειρηματικό γίγνεσθαι» υποστήριξε.

Από την πλευρά του, ο πρύτανης του ΑΠΘ Περικλής Μήτκας ευχαρίστησε τον κ. Δασκαλάκη για την αποδοχή της πρόσκλησης, τονίζοντας πως «η Ελλάδα δεν μπορεί να κρατήσει τον Δασκαλάκη. Ο Δασκαλάκης ανήκει σε όλο τον κόσμο».

Η εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης

Κατά τον Έλληνα καθηγητή, που μεταξύ άλλων έχει λάβει το βραβείο Kalai από τη Διεθνή Ένωση Θεωρίας Παιγνίων και το βραβείο έρευνας από το ίδρυμα Giuseppe Sciacca του Βατικανού, το πιθανότερο είναι ότι σε πέντε χρόνια από σήμερα θα έχουμε έναν προσωπικό γραμματέα με τεχνητή νοημοσύνη και αυτο-οδηγούμενα αυτοκίνητα, ενώ σε 15 χρόνια η διεπαφή του ανθρώπινου εγκεφάλου με την τεχνολογία θα γίνει ενδεχομένως πολύ πιο άμεση και το όριο που διαχωρίζει το πού ξεκινά ο άνθρωπος και πού αρχίζει η μηχανή πιο δυσδιάκριτο.

«Μπορεί όλο αυτό να ξεφύγει από τον έλεγχο; Ναι, θα μπορούσε, όπως έχει συμβεί και με άλλα πράγματα στο παρελθόν. Το να είμαστε όμως αρνητικοί απέναντι στο ποτάμι που έρχεται κατά πάνω μας δεν είναι εποικοδομητικό, αυτό που πρέπει να σκεφτόμαστε είναι πώς θα το βάλουμε στη σωστή κατεύθυνση» σημείωσε, μιλώντας σε εκδήλωση που διοργάνωσαν τα Τμήματα Πληροφορικής και Μαθηματικών της Σχολής Θετικών Επιστημών του ΑΠΘ.

Ο ίδιος ανέλυσε τρία σενάρια για την εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης στα επόμενα «5 έως 50 χρόνια», επισημαίνοντας ότι αυτό που πιθανότατα θα επικρατήσει είναι η μίξη τους. Με βάση το πρώτο (θετικό) σενάριο, με τίτλο «Wonderland», η αλληλεπίδραση ανθρώπων - μηχανών είναι θετική και ο πρώτος κερδίζει από την ύπαρξη των δεύτερων. Οι μηχανές κάνουν τις χειρωνακτικές εργασίες, ο άνθρωπος έχει περισσότερο ελεύθερο χρόνο ή εκτελεί πνευματικές εργασίες και το ασφαλιστικό σύστημα σώζεται, αφού η έλλειψη νέων ανθρώπων που εργάζονται και καταβάλλουν εισφορές αναπληρώνεται από την ύπαρξη των ρομπότ, που δεν χρειάζονται ασφάλιση ή σύνταξη. Προϋπόθεση για να επαληθευτεί αυτό το σενάριο είναι να κατακτήσει η επιστήμη τη γενική νοημοσύνη, δηλαδή η μηχανή να μάθει να χρησιμοποιεί τη διαίσθηση και την εμπειρία που αποκτά από μια νοητική λειτουργία και να τη μεταφέρει σε μια που δεν ξέρει καθόλου (π.χ., όταν γνωρίζει να παίζει σκάκι, να μπορεί να χρησιμοποιήσει στρατηγική και στο πόκερ).

Βάσει του δεύτερου -αρνητικού- σεναρίου, με τίτλο «Pessiland», η επιστήμη κατακτά τη γενική νοημοσύνη, αλλά αυτή δεν είναι προσβάσιμη σε όλους, αλλά μόνο σε εργαστήρια εταιρειών ή κρατών, που τη χρησιμοποιούν για ιμπεριαλιστική επιρροή. «Αν πάμε σε αυτή την κατεύθυνση, το σενάριο είναι προφανώς δυστοπικό» επισήμανε ο καθηγητής.

Το τρίτο σενάριο, με τίτλο «Stagnatia», για το οποίο ο δρ Δασκαλάκης επισήμανε ότι «έχει αρκετές πιθανότητες (επαλήθευσης)», είναι αυτό κατά το οποίο ενώ υπάρχουν ολοένα και περισσότερες εφαρμογές ειδικής τεχνητής νοημοσύνης (π.χ. αναγνώριση εικόνας και ήχου ή μετάφραση), η επιστήμη δεν καταφέρνει να κάνει το άλμα στην γενική τεχνητή νοημοσύνη και επικρατεί σχετική στασιμότητα.

Όταν ο αλγόριθμος «βλέπει» μια χελώνα σαν... καραμπίνα

Κατά τον δρα Δασκαλάκη, σήμερα ένας από τους βασικούς προβληματισμούς της ανθρωπότητας είναι η αξιοπιστία της τεχνολογίας.«Υπάρχουν μεγάλα θέματα αξιοπιστίας και ένας από τους λόγους είναι ότι όταν τα δεδομένα με τα οποία τροφοδοτείς τον αλγόριθμο είναι ελλιπή ή μη αντιπροσωπευτικά, μπορεί να οδηγήσουν σε λανθασμένες ή ελλιπείς νοητικές λειτουργίες. Π.χ., έγινε γνωστό ότι ένα αυτοκίνητο Tesla έπεσε σε φορτηγό σταματημένο στην αριστερή λωρίδα. Γιατί συνέβη αυτό; Ίσως γιατί ποτέ στα δεδομένα που εισήχθησαν για να προπονηθεί ο αλγόριθμος στην αναγνώριση εικόνας δεν υπήρχε αυτοκίνητο σταματημένο στην αριστερή λωρίδα του δρόμου, επειδή αυτό σπάνια συμβαίνει. Ο αλγόριθμος θα επεξεργαστεί τα ελλιπή δεδομένα που του δώσαμε και θα ενσωματώσει την έλλειψη» σημείωσε, ενώ πρόσθεσε ότι φοιτητές του ΜΙΤ επιτέθηκαν στον καλύτερο αλγόριθμο αναγνώρισης εικόνας και τον έκαναν να «πιστέψει» ότι μια τρισδιάστατη χελώνα τυπωμένη σε εκτυπωτή 3D ήταν... καραμπίνα. «Δεν έχουμε τόσο αξιόπιστη τεχνητή νοημοσύνη σήμερα. Προσπαθούμε να φτιάξουμε τρόπους προστασίας αλγορίθμων από τέτοιου είδους επιθέσεις» επισήμανε.

Ποιος αποφασίζει ποιος θα χάσει τη ζωή του;

'Ενα άλλο θέμα, πρόσθεσε, έχει να κάνει με ηθικά διλήμματα. «Ένα κλασικό πρόβλημα είναι το εξής. Σκεφτείτε ότι φτιάχνουμε αυτοοδηγούμενα αυτοκίνητα που κινούνται μαζικά στους δρόμους. Αναπόφευκτα κάποιο από αυτά θα βρει τον εαυτό του σε φάση αναγνώρισης του γεγονότος ότι σε μερικά δευτερόλεπτα θα γίνει ένα αναπόφευκτο ατύχημα με εμπλοκή πεζών. Ο αλγόριθμος που οδηγεί καταλαβαίνει τότε ότι έχει δύο δυνατότητες: να πάει ευθεία και να σκοτώσει τους πεζούς ή να πάει αριστερά, να χτυπήσει στο στηθαίο και να σκοτώσει τους επιβαίνοντες. Δεν μπορεί να σώσει και τους δύο. Πώς θα πάρει την απόφαση; Ο αλγόριθμος μπορεί επίσης να καταλαβαίνει ότι οι πεζοί είναι ένα παιδάκι 8 χρονών, ο μπαμπάς του, 41, και ο σκύλος τους, και οι επιβαίνοντες μια έγκυος γυναίκα 30 ετών και το αγοράκι της. Πώς εγώ που σχεδιάζω τον αλγόριθμο θα λάβω την απόφαση για το ποιος θα ζήσει;»

Ο ρατσιστής αλγόριθμος

Κατά τον δρα Δασκαλάκη, η τεχνητή νοημοσύνη είναι σαν ένα μωρό. Το μωρό έρχεται στον κόσμο με γενετικά χαρακτηριστικά, αλλά εν πολλοίς είναι tabula rasa. Οι γονείς τού δίνουν δεδομένα και στόχους. Αν τα δεδομένα που λαμβάνει το μωρό περιέχουν ρατσιστικές απόψεις ή προκαταλήψεις ή θέσεις, αυτές τις θέσεις θα τις υιοθετήσει. Το ίδιο ισχύει και για την τεχνητή νοημοσύνη, η οποία μαθαίνει από την αλληλεπίδραση με τους ανθρώπους.

Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα ενός chat bot (σ.σ. ρομπότ που κάνει διάλογο μέσω κειμένου ή ήχου). Μια ομάδα χρηστών τού επιτέθηκε, παρέχοντάς του ρατσιστικό και συνωμοσιολογικό περιεχόμενο. «Μέσα σε 17 ώρες, έγινε τρελός ρατσιστής και συνωμοσιολόγος» σημείωσε ο καθηγητής.

«Τίθενται επίσης ζητήματα αμεροληψίας, γιατί αν τα δεδομένα είναι ελλιπή, η τεχνητή νοημοσύνη θα υιοθετήσει στατιστικές που δεν είναι αντιπροσωπευτικές. Κι εδώ για παράδειγμα το ερώτημα είναι: Έστω πως φτιάχνω τεχνολογία που αποφαίνεται αν κάποιος είναι άξιος λήψης δανείου, αλλά έχω ελλιπή στοιχεία για μια πληθυσμιακή ομάδα. Τι γίνεται τότε; Πρέπει να προστατέψουμε την τεχνητή νοημοσύνη από το να κάνει τέτοια στατιστικά λάθη, αλλά το πρόβλημα είναι ότι η στατιστική είναι δύσκολη επιστήμη» σημείωσε.

Ο δρ Δασκαλάκης είναι απόφοιτος των Ηλεκτρολόγων του ΕΜΠ. Έκανε διδακτορικό στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ, και εργάστηκε ως μεταδιδακτορικός ερευνητής στη Microsoft. Η έρευνά του επικεντρώνεται στη θεωρητική πληροφορική και τη διεπαφή της με τα Οικονομικά, τη Στατιστική και την Τεχνητή Νοημοσύνη. Έχει μεταξύ άλλων τιμηθεί με το βραβείο της καλύτερης διδακτορικής διατριβής στην Πληροφορική από τον διεθνή οργανισμό επιστήμης των υπολογιστών ACM, με το βραβείο Kalai από την διεθνή ένωση Θεωρίας Παιγνίων, το βραβείο εξαιρετικής δημοσίευσης από τη Διεθνή Ένωση Εφαρμοσμένων Μαθηματικών SIAM, το Career Award από το Ίδρυμα Επιστημών της Αμερικής, το βραβείο Πληροφορικής του Ιδρύματος Sloan και την ερευνητική υποτροφία της Microsoft.

Ο Τζον Φορμπς Νας ήταν Αμερικανός μαθηματικός και οικονομολόγος. Τιμήθηκε το 1994 με το Νόμπελ Οικονομικών, μαζί με τους Ρ. Ζέλτεν και Τζ. Χαρσάνυι για τη συμβολή του στη θεωρία παιγνίων.

Συγκεκριμένα, δημιούργησε την έννοια της ισορροπίας για παιχνίδια μη-μηδενικού αθροίσματος, ισορροπία που πήρε το όνομά του ως ισορροπία Νας.

Η έννοια της ισορροπίας κατά Νας είναι πολύ σπουδαία, ιδιαίτερα στις μέρες μας, και έχει ευρύτατες εφαρμογές σε πολλούς τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, όπως στις οικονομικές επιστήμες, στην πληροφορική, την τεχνητή νοημοσύνη, την πολιτική αλλά και σε φυσικά συστήματα, όπως η βιολογία.

Το 2015, ο Τζον Φορμπς Νας τιμήθηκε με το Βραβείο Άμπελ μαζί με τον Λούις Νίρενμπεργκ «για τις εντυπωσιακές και σημαίνουσες συνεισφορές στη θεωρία των μη-γραμμικών μερικών διαφορικών εξισώσεων και στις εφαρμογές τους στη γεωμετρική ανάλυση».

Ο Νας υπέφερε από σχιζοφρένεια από τα 31 του, την οποία ξεπέρασε μετά από τριάντα χρόνια.

Το 1951, ο Νας πήγε στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο Μασαχουσέτης (MIT), ως καθηγητής του Τμήματος Μαθηματικών. Εκεί γνώρισε την Αλίσια Λόπες-Χάρισον ντε Λαρδέ (γεν. 1/1/1933), φοιτήτρια φυσικής από το Ελ Σαλβαδόρ, την οποία παντρεύτηκε τον Φεβρουάριο του 1957 σε μία καθολική τελετή αν και ήταν άθεος. Εκείνη εισήγαγε τον Νας σε ψυχιατρική κλινίκη το 1959, μετά από διάγνωση σχιζοφρένειας.

Who is who 

Ο Κωνσταντίνος (Κωστής) Δασκαλάκης (γεν. 1981) είναι αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Επιστήμης Υπολογιστών του ΜΙΤ.

 Μεγάλωσε στην Αθήνα, έχει, όμως, κρητικές ρίζες, καθώς ο πατέρας του είναι από τις Βουκολιές Χανίων, ενώ η μητέρα του από την Ιεράπετρα.

Σπουδές:
Είναι απόφοιτος του Τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου με μεταπτυχιακές και διδακτορικές σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ.

Η εργασία του στον «Γρίφο του Νας»:
Έγινε ευρύτερα γνωστός όταν κατάφερε να λύσει τον γρίφο του Τζον Φορμπς Νας που απασχολούσε τους επιστήμονες της πληροφορικής για 60 χρόνια. Η Ισορροπία Νας εισήχθη από τον Τζον Φορμπς Νας το 1951, ο οποίος χρησιμοποιώντας το τοπολογικό θεώρημα του Βrower (1912) για τις υπερ-σφαίρες και το λήμμα του Sperner απέδειξε ότι κάτω από πολύ γενικές συνθήκες πάντα υπάρχει ένα τέτοιο σημείο ισορροπίας, και για τη συνεισφορά αυτή ο Νας τιμήθηκε το 1994 με το βραβείο Νόμπελ για τις οικονομικές επιστήμες. Με απλά λόγια ο Νας, στο πεδίο της θεωρίας των παιγνίων, είχε δημιουργήσει ένα απλοποιημένο σύστημα των σχέσεων και των ενεργειών κάποιων ανθρώπων που βρίσκονταν σε καταστάσεις με διαφορετικά συμφέροντα, όπως το να είναι αντίπαλοι σε ένα παιχνίδι.

Ισχυρίστηκε ότι σε κάθε αγορά, ακόμη και όταν υπάρχουν αντικρουόμενα συμφέροντα, υπάρχει τρόπος να βρεθεί η ισορροπία. Ο Δασκαλάκης, όμως, απέδειξε ότι οι μέχρι τότε προσπάθειες στρέφονταν προς λάθος κατεύθυνση. Έδειξε δηλαδή ότι η ισορροπία αυτή, σε ορισμένες περιπτώσεις, είναι υπολογιστικά αδύνατη, δηλαδή ότι δεν υπάρχει τρόπος για να προβληθεί η ισορροπία. Για αυτή του την απόδειξη βραβεύθηκε από τον διεθνή οργανισμό ΑCΜ Αssociation for Computing Μachinery το 2008.

Βραβεία:
Έτος Βραβείο
2013 2013 Best Paper and Best Student Paper Award in the 14th Conference on Electronic Commerce
2012 Microsoft Research Faculty Fellowship
2011 X-Window Consortium Chair
2011 Ruth and Joel Spira Award for Distinguished Teaching
2011 SIAM Outstanding Paper Prize
2010 Sloan Research Fellowship in Computer Science
2008 ACM Doctoral Dissertation Award
2008 Game Theory and Computer Science Prize, awarded by the Game Theory Society
2007 Microsoft Research Ph.D. Fellowship
2006 Best Student Paper award at the ACM Conference on Electronic Commerce
- NSF Career Award

Πηγές: Thestival, AΠE-MΠE